PIERWSZY ATAK NIEMCÓW NA LUDNOŚĆ CYWILNĄ.

Ofiarą padło dwóch przypadkowych młodzieńców , których Niemcy zaprowadzili na cmentarz, rozstrzelali pod murem od strony ul. Plantaża, a miejscowy grabarz został przymuszony do zakopania ich ciał. Jednym z nich był 18-letni Józef Ratajczak ze wsi Zbęchy pow. Kościan. Drugiej ofiary nigdy nie zidentyfikowano.

 

KOLEJNEGO BESTIALSTWA DOKONALI NIEMCY

dnia 17 września 1939 r. na ówczesnych łąkach kijewskich.

Rozstrzelano wówczas 21 Polaków.

1 Andrzejczak Franciszek Środa
2 Burza Stanisław Śrem
3 Dobroń Ludwik Kościan
4 Kamiński Feliks Środa
5 Kędziora Stanisław Środa
6 Kozłowski Czesław Środa
7 Łopatka Tadeusz Środa
8 Małecki Tomasz Środa
9 Marcinkowski Maciej Środa
10 Marcinkowski Leon Środa
11 Michalak Jan Kościan
12 Miśko Wincenty Środa
13 Waśkowiak Stanisław Kościan
14 Wieland Stefan Środa
Siedem ofiar o nieustalonych nazwiskach.

Pomnik na dawnych łąkach kijewskich.

 

Tablica pamiątkowa ustawiona obok pomnika, na której wymieniono nazwiska rozstrzelanych tutaj 17 września 1939 r. oraz nazwiska pochowanych tutaj ofiar z 20 października 1939 r.

 

 

Jak co roku, 20 października obchodzimy rocznicę rozstrzelania 29 mieszkańców Środy, Zaniemyśla i okolic przez hitlerowców na Starym Rynku w Środzie  pod ścianą gmachu sądu.

 

 Egzekucja ta była jedną z wielu, jakie miały miejsce w Wielkopolsce w ramach operacji „Tannenberg”, która w swoim głównym założeniu miała doprowadzić do eksterminacji polskiej elity intelektualnej i warstwy przywódczej, która stanowiła o polskości. Podobne rozstrzelania miały miejsce w takich miejscowościach jak Kórnik, Śrem, Mosina czy Książ.

Jednym z rozstrzelanych na średzkim rynku był Antoni Lis.

Urodził się on 19 maja 1886 roku w Koszutach jako najstarszy syn parobków Wojciecha i Marianny z Kuźmów. Był ranny w czasie I wojny światowej (w lipcu 1917). W 1920 roku ożenił się z Jadwigą Lis, córką Józefa, wieloletniego sołtysa Annopola, i Katarzyny z Nowaczyków. Zamieszkał w Annopolu. Doczekali się oni czwórki dzieci: Bożeny (1921-1928), Stanisława (ur. 1923), Anny (1924-1990) i Pauliny (ur. 1928). Jego zamiłowaniem było myślistwo.

Według przekazów rodzinnych, 20 października 1939 roku udał się on do Środy z prośbą o wydanie broni myśliwskiej. Tam został on wyśmiany przez Niemców, iż zarówno on, jak i wszyscy Polacy, nie nadaje się do noszenia broni. Prawdopodobnie w czasie powrotu do domu został on złapany przez Einsatzgruppe i włączony do grupy osób, które miały zostać rozstrzelane na Rynku.

Rozstrzelani zostali pochowani w pobliżu miejsca, gdzie 17 września, na Łąkach Kijewskich, zamordowano 21 Polaków.

Oto lista osób rozstrzelanych na Starym Rynku w Środzie:

1. Bartłomiejczak Franciszek, Środa
2. Balcerowicz Florian, Zaniemyśl – naczelnik Urzędu Pocztowego
3. Bilski Stanisław, Zaniemyśl – urzędnik Banku Spółdzielczego
4. Błaszak Anzelm, Środa – kierownik wodociągów miejskich
5. Boening Kazimierz, Połażejewo – ur. 07-01-1882 we Wrześni, wicewojewoda poznański; ostatni przedwojenny właściciel Połażejewa
6. Groblewski Stanisław, Sanniki
7. Gruszczyński Marian, Środa
8. Jankowski Stanisław, Środa
9. Kandziora Józef, Zaniemyśl – nauczyciel Szkoły Podstawowej
10. Kaniewski Konrad, Murzynowo Kościelne
11. Kasperski Mieczysław, Zaniemyśl – policjant
12. Kostrzyński Ignacy, Środa
13. Kuśnierkiewicz Stanisław, Zimin
14. Lis Antoni, Annopole – ur. 19.05.1886, Koszuty; gospodarz, myśliwy
15. Madaliński Stanisław, Dębicz – ur. 25.01.1913, Dębicz; syn właściciela Dębicza i folwarku Brzeziak
16. Majewski Wacław, Zaniemyśl – fryzjer
17. Mika Józef, Zaniemyśl – urzędnik Banku Spółdzielczego
18. Nawrocki Norbert, Zaniemyśl – nauczyciel Szkoły Podstawowej
19. Pawlak Józef, Zaniemyśl – emeryt; wachmistrz żandarmerii wojskowej
20. Sobieszczyk Adolf, Zaniemyśl – urzędnik Banku Spółdzielczego
21. Stachowiak Władysław, Środa
22. Szymański Michał, Środa – inżynier; pracownik cukrowni
23. Tłok Piotr, Krerowo
24. Tomaszewski Stanisław, Ługowiny
25. Trauczyński Edward, Środa
26. Więckowski Tadeusz, Środa
27. Włazliński Kazimierz, Zaniemyśl – kierownik Szkoły Podstawowej
28. Woźny Adam, Środa – ur. 09.12.1879, Środa; kupiec
29. Jedna ofiara o nieustalonym nazwisku

Ofiary tego mordu zostały ekshumowane 10 czerwca 1945 roku i, jak głosi napis na tablicy znajdującej się na Łąkach Kijewskich, pochowane na cmentarzach parafialnych, w tym na cmentarzu średzkim w kwaterze Powstańców Wielkopolskich.

Wojciech Lis – Koszuciak

Miejsce egzekucji z dnia 20 października 1939 r.

 

 

 

Egzekucja rozpoczęła się o godz. 9:20. Zakładników wyprowadzano  z dziedzińca więziennego po 10 osób. Każda „dziesiąka” wychodziła ze śpiewem na ustach „Jeszcze Polska nie zginęła”. Na oczach mieli opaski. Stanisław Madaliński z Dębicza zerwał opaskę z oczu wołając – „żaden Madaliński nie ginął nigdy jak pies” i zawołał „Jeszcze Polska nie zginęła ” i … .

 

W Środzie Wlkp. znajduje się jeszcze jedno miejsce pamięci upamiętniające między innymi wydarzenia  z  20 października 1939 r.

 

Naprzeciw  „Cukrowni Środa”, na niewielkim wzniesieniu usytuowany jest pomnik upamiętniający pomordowanych pracowników.

Pomnik ten ufundowali pracownicy cukrowni ku pamięci, swym rozstrzelanym kolegom.

 

Zdjęcia są objęte prawem autorskim i wykorzystywanie ich w jakichkolwiek sposób, jest możliwe tylko po otrzymaniu zgody autora.