2016-05-23 / 01:06:26
Skocz do spisu zmarłych w powiecie średzkim.
Cholera?, – a cóż to takiego?
Wędrując drogami i dróżkami powiatu średzkiego często spotykamy krzyże – mniejsze, większe, skromniejsze czy też bardziej ozdobne… Dla wielu z nas z pewnością zastanawiającym jest to, dlaczego stoją właśnie w konkretnym miejscu, jaka jest ich historia…
Przydrożne krzyże najczęściej mają charakter wotywny, jednak co z tymi, które stoją daleko w polach, miejscach odludnych?
Krzyże te w większości są niemymi informatorami, że w tym miejscu spoczywają zmarli na epidemię cholery, ospy oraz wszelkich innych zaraz, jakie nawiedziły naszą Ojczyznę w minionych wiekach.
W XIX w. Wielkie Księstwo Poznańskie kilkakrotnie nawiedzała epidemia cholery, a pierwszy raz miało to miejsce w 1831r. Literatura podaje, że kolejna epidemia wybuchła w 1837 r.
Najdłużej trwała, z różnym nasileniem, epidemia w latach 1848 – 1852. Niestety nie można jednoznacznie ustalić rzeczywistej liczby zgonów na podstawie zapisów w księgach zmarłych, ponieważ wiele wpisów (również tych zindeksowanych na potrzeby poniższego opracowania) dotyczących zgonów w okresie poprzedzającym epidemię cholery lub w trakcie trwania epidemii jako przyczynę zgonu ma podaną:
– disenteria/diserteria/dissenteria – biegunka azjatycka (czerwonka)
– morbus ignotus – choroba nieznana
– laxa – biegunka
Te objawy były typowymi dla cholery, jednak oprócz nich do innych objawów towarzyszących możemy zaliczyć m. in. wysoką gorączkę, dreszcze, skurcze mięśni czy sinienie. Choroba potrzebowała bardzo niewiele czasu, ponieważ okres inkubacji zwykle trwał od 6 do 24 godzin od dostania się bakterii przecinkowca cholery (Vibrio cholerae) do organizmu, które odbywało się drogą pokarmową, zwykle poprzez picie zakażonej wody lub płukanie w niej owoców i warzyw. Niezwykle wysoka śmiertelność spowodowana była podówczas nieznajomością tejże bakterii, którą zidentyfikował i opracował w 1883 roku Robert Koch, jak i farmaceutycznych sposobów leczenia. Jednak pomimo nieznajomości przyczyny masowych zachorowań ludność starała się na swój sposób walczyć z chorobą.
Niestety jednak w znacznej liczbie przypadków na podjęcie leczenia było już za późno. Epidemia była bezlitosna, ponieważ odnotowano przypadki, że w ciągu dwóch do trzech dni potrafiły wymierać całe rodziny. Tak szybkie i masowe zgony stworzyły poważny problem, jakim było sprawne chowanie osób zmarłych. Pomimo istnienia wtedy już wielu cmentarzy poza terenami przykościelnymi, na uboczach wsi czy miast, chowanie osób zmarłych w wyniku cholery na tych cmentarzach stanowiło poważne niebezpieczeństwo powtórnego wystąpienia epidemii. Wobec tego specjalnie wybierano miejsca ustronne, rzadko uczęszczane, które były uzgadniane z władzami kościelnymi. Następnie zakładano cmentarz, który był specjalnie znakowany i święcony. Pochówki osób zmarłych na cholerę najczęściej odbywały się jeszcze w dniu śmierci, jednak przeważnie w godzinach nocnych. Zwłoki składano w trumnach, które następnie przewożono na owe cmentarze za pomocą specjalnych wózków prowadzonych przez dwie osoby w asyście osoby z latarnią i składano w dołach, które dodatkowo posypywano wapnem, a z ziemi usypywano charakterystyczne kopce.
Gazeta Polska z 1848 r. donosi o cholerze
w Wielkim Księstwie Poznańskim:
Nr 140.
Magdeburg 31. Sierpnia. Cholera zaczyna się gwałtownie szerzyć; od wczoraj 11 nią dotknietych zapisano w policyi.
Nr 143.
Wronki, 14. Września. Przejażdżki i wizytowania się Niemców z Księstwa naszego i ze Szczecina sprowadziły nam cholerę, która gwałtownie szerzyć się zaczyna. . W miasteczku naszem 30 już osób padło jej ofiarą, a 60 chorych leży jeszcze w lazarecie. I po wsiach okolicznych, zaczyna już grasować. Śmiertelność trafia najwięcej klasę uboższą, niechlujów i pijaków, wszakże i porządnych ludzi nie. szczędzi, a pomiędzy 30 wyż wymienio- nemi osobami straciliśmy kilku bardzo porządnych rzemieślników.
Nr 151.
Z pod Trzemeszna 19. Września. My tu w okolicy Trzemeszna żyjemy w błogich czasach, bo nietylko cholerą z jednej strony sąsiedzi nas obdarzyli, i inne choroby tak panują, że są wsie, gdzie w prze- ciągu 14 dni przeszło 30 ludzi umarło, reszta zaś mieszkańców po większej części ciężko chorych leży; ale i z drugiej strony inna nas jeszcze cholera chłoszcze, to jest owi mniemani bracia, którzy za pomocą żołnierzy bagnetami ściągają podatki, i nie mając na nic względu, z ponad łóżka chorego ściągają ostatnią odzież, aby może w ten sposób sobie swoje dy- ety wynagrodzić! Exekucye te dzieją się nawet bez względu na święta uroczyste katolickie, w których to dniach po czterech exekutorów, nie wymieniając ile żołnierzy, przychodzi. Dodać tu jeszcze trzeba, że to w okolicy tej, która wtenczas już została wyniszczona przez wojsko pruskie, kiedy jeszcze Polacy sądzili, iż można tutejszych przybyszów za braci uważać, to jest na początku Kwietnia r. b. —• A jeszcze wię- kszej cholery obawia się cały nasz powiat; bo zna- ny reorganizator, landrat mogilnicki, Illing, wraca w tych dniach do powiatu.
Nr 161.
Cholera grasuje od niejakiego czasu w Poznaniu. Najwięcej ludzi umiera pomiędzy uboższemi — mianowicie na Grobli, Rybakach, Chwaliszewie i Śródce. — Klasztor po Tereskach, na szkólnej ulicy, urządzono na szpital choleryczny.
Nr 163.
OBWIESZCZENIE.
Z powodu prędkiego szerzenia się cholery zarząd dla ubogich uznał za rzecz konieczna dla odleglejszych części miasta osobnych przeznaczyć lekarzy;
1)dla przedmieść Chwaliszewa, Śródki, Zawad: Pana Dr. Cnaów.
2)dla przedmieść St. Marcina i Rybaków Pana Dr. Kramarkiewicza
3) dla przedmieścia St. Wojciecha; Pana Dr. Meyer.
Do części miasta od 1 i 2 wymienionych przyjęto po dwie osoby do posługi chorych, które ciągle przy naczelnikach cyrkulowych PP. Gunder- mann, Günther, Schellenberg i Stuler znajdować się i na żadanie ubogim chorym według instrukcyi lekarza pomoc nieść mają. Chorzy nie mogący w Rewirze być leczeni, Znajdą natychmiast pomieszcze nie w lazarecie przy ulicy szkólnej gdzie zawsze zastać można lekarza lub chirurga.
Poznań dnia 2go Października 1848.
Magistrat.
Nr 167.
W Warszawie od czasu ukazania się cholery aż do 2. Październik, zachorowało osób 2509, z tych umarło 1190.
Nr. 167.
Ranni którzy dotąd byli umieszczeni w klasztorze po filipińskim zostali przeniesieni do pałacu Działyńskich dn. 6. b. m. Zmiana ta nastąpiła dla tego iż klasztor po filipiński oddanym został na lazaret cholerą złożonych.
Nr 171.
W czasie panowania cholery, dobrze jest zwrócić uwagę publiczności, że w królestwie najmniej jest ofiar, bo najlepiej ja leczą, a leczą następująco: skoro kto zapadnie na cholerę, dadzą mu miksturkę naraz wypić złożoną jak następuje:
Aqnae foeniculi uncias duas
Tineturae aromatieae drachmas duas
Tinctutae opii guttas octo
Przytem trze się chorego szczotkami i daje pić gorąco miętę; skoro choroba nie ustępuje po dwóch godzinach trzeba tę miksturkę dać drugi raz zażyć. W królestwie nosi ona imię Łyk Malcza, Dr Malcz ją bowiem pierwszy użył z wielkim skutkiem. Tak jest już znaną, że ją w aptekach bez recepty pod tem imieniem na żądanie wydają. Dobrzeby było by każdy i u nas na wsi miał kilka porcyi lekarstwa tego gotowych do użycia w nagłych przypadkach.
Nr 175.
– Wszystkie więc pieniądze, któreby rąk Redakyi po 1 listopada doszły pod tytułem składki na książ, pozwoli sobie Redacya przesłać komitetowi zajmującemu się losem dzieci polskich w skutek cholery osieroconych, chyba że przy przysłaniu wyraźna będzie wzmianka, iż na Książ a nie na sieroty polskie pieniądz przesłany ma być użytym.
Nr 180.
PRZESTROGA.
Jak słusznie to jest, że mieszkańcy w Poznaniu po większej części obawę dla panującej tu epidemii, która codziennie jeszcze ofiary zabiera porzucili, a lubo choroba już nie tak znacznie rozszerza się i w skutkach swych występuje, jednak komisya zdrowia czuje się być zobowiązaną niektóre słowa szczerej przestrogi do współobywateli swych wynurzyć:
Lekarze tutejsi doświadczyli, iż wiele osób zachorowaniu na cholerę bez ratunku przez to podległo z powodu, że nie uważali na laxę, która często kilka dni przed cholerą pokazuje się, lub też takową szkodliwymi środkami domowemi wytępić starali się i lekarską pomoc wtenczas dopiero poszukiwali, kiedy już za późno było. Kamisya zdrowia uprasza publiczność nie uledz takowej bezstaranności, lecz przy pierwszem pokazaniu laxy bez najmniejszej zwłoki radę lekarską zasięgnąć i ściśle do niej zastósować się, gdy tylko przez takową ostrożność wybuchnieniu cholery z pewnością zapobiedz można.
Poznań, dnia 24. Paźdz. I848
Komisya zdrowia.
Nr 184.
— Do ostatnich ofiar cholery w Poznaniu, między innemi policzyć z żalem musimy, ks. kanonika Franck b. radzcy rejencyjnego w Bydgoszczy, i redaktora znanego promemoria ks. arcybiskupa; pozostawił zmarły w rękopiśmie niedokończoną historyą biskupstwa poznańskiego.
Nr 186
Cholera nie opuściła jeszcze Poznania. Śmiertelność zmniejszyła się w prawdzie na przedmieściach, ale za to słychać o wielu przypadkach śmierci w środku miasta. Początki cholery przechodzą częstokroć w gorączkę tyfoidalną.
Wielkopolanin nr 4 z 1848 r. informował:
Smutna nowina.
Bardzo wam smutną powiem nowinę. Choroba się wzmaga w Poznaniu od dwu tygodni, co to już przed jedenastu i przed ośmnastu laty u nas była; nazywa się cholera. Ludzi przeszło dwieście w Poznaniu wymarło przez dwa tygodnie, a może jeszcze nie koniec. Módlcie się naprzód do Boga, aby was ochronił od lej plagi, ale miejcie się na ostrożności, aby lekkomyślnie sobie choroby nie sprowadzić.
Najprzód starajcie się, żebyście zawsze byli ciepło ubrani, jak cokolwiek zimno, weźcie kożuch albo płaszcz i nogi ciepło trzymajcie, żeby nie zamokły; boso dzieci ani służebnych nie wypuszczajcie na rosę ani na deszcz. Naczczo nie wychódźcie z domu. zawsze trzeba się rozgrzać jaką zupą od rana, tylko nie gorzałką, bom ja sam świadkiem, jak dwu ludzi od gorzałki cholery dostało. Piszą prawda i powiadają, że to gorzałka od cholery, ale to więcej zaszkodzi jak pomoże. Najwięcej ci umierają co wiele gorzałki pili. Potem w domu trzeba często wymiatać, żeby porządek był w izbie, śmieci nie leżały w kątach, żeby posłanie było ze świeżej słomy albo siana, żeby izby przewietrzać zawsze, kadzić jałowcem albo bursztynem często.
Potem trzeba być ostrożnym w jedzeniu, owocu nie jeść albo bardzo mało i dojrzały, nie wiele kartofli i jarzyn, nie jeść mleka kwaśnego, tylko więcej za to zup, kaszy, jagieł, pęczaku, raz po raz kawałek mięsa, dobrze wszystko solić i cokolwiek pieprzu dosypywać. — W każdym domu niech będzie za sześć groszy mięty z apteki i za sześć groszy balderianu, flaszka octu winnego i cokolwiek czosnku, chrzanu ze dwa korzonki. Jak tylko pokaże się w okolicy choroba, żyć bardzo miernie, nie wiele a ciepło jeść; wódki się wystrzegać, a pić często piwo grzane z imbierem.
Choroba zaczyna się od womitów i laksy, ręce i nogi ziębną, kurcze pobierają w ikrach i w rękach. Wtedy, jeżeli z początku zaraz w pierwszej chwili jest ratunek, chory we dwa dni przyjdzie do zdrowia, jak się ratunek spóźni, w kilka godzin nie żyje. Zaraz bierzcie chorego do łóżka, rozcierajcie czosnku cztery główki z winnym octem, umaczajcie w tem szczotki lub grube płaty i nacierajcie tak mocno choremu nogi i ręce pod pierzynami, chrzanu uskrobcie z octem i przyłóżcie plaster na brzuch, na krzyże i na ikra, uprażcie owsa gorąco w workach i kładźcie na chorego pod pierzynę, ugrzyjcie cegłę i do nóg przykładajcie. Dobrze pierzynami przykryty chory, niech pije miętę z balderianem gotowaną bardzo gorącą, jak tylko może wytrzymać. Czasem i pokrywami ścierać nogi i ręce jest dobrze Używąją jeszcze prócz tego wszyscy, gdzie jest choroba węgla na proch utłuczonego z miodem rano pól łyżki i wieczorem pół łyżki.
Jeżeli można, wtedy zawołajcie lekarza, ale wprzód to zrobiwszy com napisał, żeby lekarz już zastał chorego w potach. Wtedy mu za pomocą Bożą przywróci zdrowie. Zresztą bać się nie potrzebujecie, bo ta choroba nie jest zaraźliwą i tylko leży w powietrzu. Jeszcze raz was proszę, abyście się strzegli dać okazyi do choroby, a potem żebyście wszystko com napisał robili choremu. Jak jutro Stacha wyślecie do miasta, albo Bartka, to niech przyniesie mięty za sześć groszy, balderianu za sześć i za dziewięć groszy winnego octu, chrzan macie w ogrodzie! Bóg niech was pobłogosławi!
Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego
w roku 1852 systematycznie informowała
o przebiegu epidemii cholery w powiecie średzkim.
Nr 198.
Środa, 20 sierpnia – U nas jest zupełnie spokojnie; jeno wzdłuż Warty, począwszy od Żerkowa po wsiach i miasteczkach przyległych, gdzie nie ma spiesznego ratunku, porywa cholera znaczne ofiary.
W Miłosławiu dużo pożegnało się osób z tym światem.
W Dembnie dotychczas jeden był tylko wypadek; za to gdzieindziej w Płaczkach i w wsiach okolicznych sprząta epidemia daleko więcej ludzi.
W Zdziechowicach pod Środą, małej wioszczynie, wybuchła cholera najgroźniej, w przeciągu bowiem tygodnia blisko 20 osób pochłonęła. 50 ludzi leży jeszcze tam chorych.
Nadmienić potrzeba, że powiatowy fizyk dr. Werner, niezmiernie w całej okolicy ceniony, dużo ofiar od śmierci uratował. Spokojność bowiem jego umysłu i biegłość w sztuce lekarskiej, oraz doświadczenie i troskliwość o swych pacjentów, wiele mu zaufania wśród naszej ludności zjednała. Chodzi on od chaty do chaty nieszczęśliwego naszego ludu, pyta się, radzi, przepisuje i gromi, nie zważając na najniebezpieczniejsze wyziewy powietrza!
W niektórych miejscach widzieliśmy, że doktór osiadłszy na dworze lub zamku, rozsyłał jakoby jenerał li przez adjutantów swoich rady i rozkazy, nie patrząc wcale na stan choroby człowieka.
Nie godzi nam się tu pominąć inspektora gospodarczego pana Schüler w Zdziechowicach, który nie szczędzi swych trudów. Spieszy on odważnie w każdej chwili na ratunek każdego nieszczęśliwego. Sam daje ludowi przepisane lekarstwa, sam pacyentów dogląda, sam ich pielęgnuje z uszczerbkiem nawet swego zdrowia i majątku. Zdaje nam się, że epidemia doszła już do kulminacyjnego punktu swego przesilenia. Potrzeba tylko wytrwałości i tęgiej duszy, a mamy nadzieję, że wkrótce Bóg odwróci od nas tę klęskę!
Nr 202
Środa, 27 sierpnia – W mieście naszem cholera dotąd się nie pokazała, pomimo, że w okolicy i to z obydwu stron Środy panuje. Dotychczas dotknęła cholera ta: Zdzychowice pod Środą ku Kostrzynowi położone i największe wsie powiatu naszego samemi gospodarzami zamieszkałe, Wittowo i Piączkowo. Także w Sulencinie n. Wartą cholera podobno się pokazała.
Do Zdzychowic podobno zaraza ta z Sieradzkiego przywiezioną została i dotąd 27 ludzi zagarnęła, 25 zaś jeszcze chorych trzyma.
W Wittowie i Piączkowie, z których każda wieś około 900 mieszkańców liczy, po trzydziestu ogółem umarło i po kilku chorych leży. W Sulencinie podobno dwóch dopiero umarło. Gdzie indziej a mianowicie w Płaczkach cholera dotąd się nie pokazała.
Słusznie artykuł ze Środy pod dniem 29 b. m. datowany, fizykowi powiatowemu wielkie zasługi przypisuje. Gdy tymczasem szanowny ten lekarz już wiekiem skołatany, a z natury ostrożny i oględny, rady i środki swoje do indywidualnych przypadków i osób zawsze stosując, ludowi naszemu nie zawsze przystępnemi czyni; dr. Kapuściński, życie, obyczaje, myśl i zabobony ludu naszego znając, zaraz przy zbliżaniu się choroby, starał się rady i środki swoje, mianowicie zaradcze, ogólnemi uczynić, a środki domowe ludowi naszemu głównie, w razie zaś gwałtownym krople raz na zawsze zapisane zalecając, szczególnie się przyczynił do utrzymania stanu zdrowia, którem, w okolicy naszej się cieszymy. Krople dr. Kapuścińskiego już od roku 1818 u nas tu znane, lud nasz za lekarstwo uważa i dla tego w każdym prawie domu znaleść je można.
Dzięki więc staraniom tego szanownego męża!
Nr 203
Z średzkiego, 26 sierpnia – Nieszczęsna jakaś mania opadła w tym roku wszystkich korespondentów, iż złe – już dosyć wielkie samo przez się – powiększają jeszcze faktów przesadzaniem! Do takich raportów należy i datowany ze Środy 20 sierpnia artykuł zamieszczony w Nr 198 tej gazety, mówiący o cholerze w Płaczkach, gdzie – jak to wiem z najbliższego źródła – nikt dotąd, t. j. sześć dni później na cholerę nie nie chorował. Gdyby referent i pod innymi względami lepszego był zasięgnął języka, a zasięgnąwszy go sumiennie był nim szafował; byliby się czytelnicy dowiedzieli, że i szanowny nasz dr. Kapuściński, gdy go do wsi wiozą, wypytuje woźnicę o chorych i jeźli oni na wsi się znajdują, tam naprzód karze zajechać, a obszedłszy wszystkich, idzie dopiero do dworu, gdzie zapisuje recepty. Ponieważ używany przez niego sposób leczenia jest bardzo prosty i już w roku 1849 okazał się tak skutecznym: iż nim około 60 osób (pomiędzy nimi kilka bardzo niebezpiecznych) w mojej i sąsiednich wioskach uleczyłem – a nikt z leczonych nie umarł; przeto racz go szanowny Redaktorze ogłosić, ku użytkowi współbraci.
Od początku rozwolnienia, boleści, kurczów, mdłości lub wymiotów daje się choremu 30-50 kropli złożonych z:
„Elixir aurantiorum Compositi pół uncyi,
Tinctura opii crocatae Drachmy jednej,
i to się powtarza co dwie godziny. Gdy chory bardzo słaby, posuwa się dozis aż do 80 kropli i daje co godzinę, a wśród tego daje się herbatę z miętkwi; stygnące zaś lub siniejące części ciała, nacierają się okowitą na pół z octem, w których poprzednio należy namoczyć tłuczonego pieprzu, gorczycy i chrzanu tartego, rozgrzać zaś cokolwiek przed użyciem. Nacierania tego nie należy zaprzestać, dopóki chory się nie rozgrzeje i nie zacznie pocić. Tym sposobem ratowaliśmy już i w tym roku ludzi ciężko kurczami powiązanych, chociaż szanowny lekarz nie wszędzie mógł być obecnym. Nadmieniam i to jeszcze, że dzieciom daje się kropli tyle ile lat mają.
Bądź zdrów, szanowny Redaktorze; a ponieważ ja szczerą piszę prawdę, nie osłaniaj mię jakiemi ciemnemi znakami, lecz każ wydrukować całe moje nazwisko. Twój A. Białkowski
Nr 212
Z średzkiego, dnia 7 września. – Czytając domiesienia o cholerze z innych okolic, przyznać musimy, że nam tą razą dość się szczęśliwie powodzi. Miejsca, które w roku 1849 wiele bardziej od niej ucierpiały, jako to: Brodowo, Słupia, – tego roku nie doznały jej jeszcze, a w Ślachcinie podobno ludzie wiejscy jedli odkopane mięso bydła na zapalenie śledziony padłego i ztąd kilku z nich dostało cholery. W środzie dotąd nietylko mało przypadków śmierci, ale i chorych niewiele. Pierwsze zaszły głównie w więzieniu sądowem, zkąd natychmiast wypuszczono mniej winnych, a i cholera okazała się dotąd jedynie pomiędzy klasą ludności niemogącą, lub niechcącą unikać niezdrowych pokarmów.
W niektórych przypadkach gwałtownych bardzo womitów był Dr. Kapuściński zmuszonym używać eteru przesyconego kamforą, przepisując uncję jedną kamfory na uncję eteru (aether sulphuricus), i dając co dwie godziny po 10 kropli, a na przemian z temi dawał również co dwie godziny po łyżce stołowej innej mixtury, której dołączam receptę od niego wyproszoną, w przekonaniu, że się nią nie jednemu pomoże: gdyż wracała do życia cholerycznych, których skóra była całkiem niemal sparaliżowaną, zupełnie siną, rażąco zimną i powleczoną lipkim potem, a chory prawie bez pulsu, miał wymioty, rozwolnienie i kurcze, i język już prawie zimny.
Rp. Inf.rd. ipecacuanhae dr. ß, ad Colatur. [?] V. Gimmi Mimosae [?]j.
Ligu. ammonii succinii dr. jj. Tinict. opii crocat Jj. Syrup. cort. aurant. [?] MDS. Co dwie godziny po łyzce stołowej na przemian z kamforowym aetherem.
Nr 215.
Pobiedziska, 10 września – Dawno już temu, jak o naszych stronach żadnej w piśmie waszem nie było wzmianki, a przecież one nie bez wszelkiej historycznej przeszłości i dzisiaj, aczkolwiek miasto nasze i okolica z zmianą traktu pocztowego nie mało utraciły, nie jedno posłużyćby mogło za materyał dość ważnej osnowy: nie od rzeczy więc będzie donieść co ważnego z naszej mieściny i jej sąsiedztwa. Zaczynam zaś do cholery, bo to dzisiaj treść powszechna, zajmująca wszystkie umysły. Miło mi donieść, że dotychczas kilka dopiero pojawiło się przypadków cholerycznych; między temi atoli opłakujemy niestety śmierć ś.p. Tuchułki, córki pułkownika Brzeżańskiego, której małżonek kilka dni temu również padł ofiarą bezlitosnej nielitościwej zarazy. Zwłoki zmarłej wczoraj w wieczornej porze na cmentarzu pobiedzińskim złożono, przy orszaku pogrzebowym dość licznym, dzielącym szczerze stratę i boleść w smutku pogrążonych zgasłej rodziców i familii. Trwoga przed cholerą, tym wrogiem okrutnym u nas jest wielka, a pomnąc na nędzę i niedostatek większej części naszych mieszczan, nadto na brak zorganizowanych środków w razie wybuchu zarazy i pomocy lekarskiej łatwo ją usprawiedliwić można. Postać z resztą miasteczka naszego, jak prawie wszystkich pomniejszych po prowincyi, jest smutna, przebija się wszędzie formalna stagnacya moralna, brak zespolenia sił i myśli, słowem jest to życie bez dążności. Zbolałe me serce w części doznało ulgi i pociechy, popatrzywszy się po okolicach, wsiach i dworach, miałem sposobność poznać wsie pograniczne: Krześlice, Wronczyn i Gołuń, gdzie, chociaż nie pojawiła się dotąd cholera, choroby rozmaitego rodzaju dość liczne i śmiertelność niezwykła. Dzięki tu winienem złożyć, imieniem cierpiącej ludzkości, za współudział i pomoc prawdziwie braterską, dworom rzeczonych wiosek, jaką niosą w niedoli zostającym swym kmiotkom, nie szczędząc ni kosztów, ni zabiegów, by tak na ciele, jak i na duszy ocalić cierpiących. Pomyślano nadto w razie cholery o wiejskich lazaretach, a troskliwe panie apteczki domowe zaopatrzyły w potrzebne lekarstwa. Na odwrócenie zaś obecnej klęski, jaką ??? [kraj] nasz jest nawiedzony, odprawiają się częste nabożeństwa połączone z procesyami, gdzie panowie z wzorową pobożnością przewodniczą ??? [swoim] chłopkom; i tak niedawno odbyła się procesya z Pobiedzisk do ??? [Gołunia], a kilka dni temu z Krześlic do Wronczyna, gdzie ks. Badurski z Pobiedzisk w obu razach z gorliwością młodego kapłana Polaka, przemówiwszy treściwie stosownie do okoliczności, pośredniczył kornym modłom pobożnych parafian, oddającym się z ufnością w opiekę litościwego nieba.
Nr 216
Środa, 10 września — Na dniu 7 b. m. wyrwało się z naszego więzienia l4 więźniów, z obawy przed cholerą i tyfusem, które panują w tym więzieniu. Dziesięciu z nich udało się do gaiku pod miastem założonego, ale ich namową skłonił inspektor więźniów Kreidler. Czterech pozostałych, którzy się inną drogą puścili, także sprowadzono do więzienia.
Nr 222
Pobiedziska, 19 września – Cholera, która już u nas od 24 z. m. sporadycznie się pojawiała, wybuchła groźniej w dopiero upłynionym tygodniu, tak, że kilka osób dziennie zapadało i umierało. Nader zaś czynny i gorliwy w niesieniu ulgi i pomocy chorym ks. wikaryusz Mikołaj Badurski zapadł również przed trzema dniami na nią. W przeciągu dwóch pierwszych dni objawiała się u niego taż epidemia tylko w bezustannej dyaryi; dnia trzeciego t.j. wczoraj nastąpiły womity a na reszcie kurcze i dziś już niestety! Młody ten kapłan nie żyje. Nieudolne pióro moje nie potrafi ocenić szlachetnych przymiotów, poświęcenia i gorliwości bez granic rzeczonego kapłana i zastąpi je w tej mierze niezawodnie ręka zdatniejszego i świadomszego rzeczy, co lepiej odemnie zalety i zasługi jego publiczności wykaże.
Nr 231
Pobiedziska. 29 września – Bieda, wielka bieda wdziera się do naszego miasta. Cholera z dniem każdym wzrastając, wybuchła od 3 dni z całą swą niepohamowaną zajadłością. 10 do 13 osób dziennie staje się jej nieubłaganej zaciętości ofiarą, pomiędzy któremi opłakujem śmierć jednego z przedniejszych obywateli miasta, Wincentego Landyszkowskiego, gorliwego i zacnego syna ojczyzny naszej.
Lękamy się aby ta groźna epidemia nie przedłużyła u nas panowania swego: gdyż tu mając otwarte pole niż gdziekolwiek do działania wedle woli i chęci, nie natrafiłaby na żadną przeszkodę, któraby jej okropności choć w części tamę położyć mogła i chciała. A tak niedługo ujrzelibyśmy z łzą w oku i smutkiem na licu te same spustoszenia na jakie dziś spogląda Pleszewo lub Miłosław; niedługo stanęlibyśmy z bólem w piersiach i sercem zakrwawionem na takich a może jeszcze i większych zwaliskach i ruinach, na jakich dziś Ostrowo, Buk i wiele innych miast i wsi naszego księstwa. Tam bowiem silna i energiczna wola kapłana i lekarza idąca w pomoc cierpieniu, nędzy i rozpaczy, przynosiła nieszczęśliwym, zapadłym na cholerę w udzielaniu przedewszystkiem skwapliwej pociechy duchowej nadzieję i ulgę; dodawała otuchy, odwagi i męstwa, wracała nieraz poświęcając się całkiem dla ludzkości zdrowie i życie. Tu zaś z tego, co wzwyż wymieniłem, prawie nic nie ujrzysz: wszystko znikło poniekąd ze śmiercią ś.p. ks. Badurskiego, a tylko brak odwagi i męstwa, strach i bojaźń, płacz i narzekanie rozlały się po całem mieście i zalegają uszy twoje. Więcej nie powiem, bo: Sapienti sat! Pomoc nasza lekarska zawisła tylko od miejscowego chirurga: słysię [słyszę] wszakże w tej chwili, że magistrat miasta tutejszego uczynił wniosek do Król. Rejencyi o przysłanie nam jednego z poznańskich lekarzy.
Nr 235
Pobiedziska, 4 października – Pisałem temu dni kilka, że cholera doszła u nas do najwyższego stopnia zaciętości i zabierała po kilkanaście osób dziennie. Teraz mogę donieść, że w przeciągu tychże dni t.j. 26, 27 i 28 z. m. a raczej w przeciągu 48 godzin, w czasie jej największego srożenia się, przeszło 40 osób na nią zapadło, z których bodaj jednemu – jeźli mu sama natura silna i mocna nie pomogła, jak głos powszechny ludu tutejszego twierdzi – pomoc lekarska na coś się przydała. Gdy więc gdzie indziej sztuka, doświadczenie i oględność lekarza zapadły w najgwałtowniejszą cholerę, nieraz zdrowie i życie przywracała; u nas zaś wedle powszechnie krążącego tu zdania, że nie masz lekarstwa ni lekarza na tę chorobę, niemal każdy zapadający na nią, tracąc wszelką nadzieję wyzdrowienia, kończył życie pod jej śmiertelnym ciosem. Dzięki wszakże niech będą niebu, że gwałtowność tej epidemii ustała u nas, a lubo jeszcze nie możemy się pocieszać tą myślą, że się wyniosła z granic naszych, to przecież mamy nadzieję bodaj tylko nie płonną ! – iż goszcząc tak długo w mieście naszem, wkrótce zupełnie je opuści. Wczoraj po kilkudniowej chorobie, padł jej ofiarą tutejszy obwodowy komisarz. Ogólną liczbę ofiar wyrwaną przez tą straszliwą zarazę z łona naszego, podam wtenczas, gdy śmiertelność tego rodzaju koniec swój weźmie. Z powyższego podania okazuje się jasno, że przeszłe sprawozdanie moje o cholerze, jeśli nie złagodzonem, to wcale nie przesadzonem było.
Nr 241
Pobiedziska, 11 października — Jakkolwiek zdawało się, że cholera grasująca już od tak dawnego czasu w mieście naszem, w krótce zupełnie je opuści, gdy bowiem wysławszy przed kilkoma dniami swoje forpoczty na zachód, trąciła o wieś Złotniki i tam swoją dostawę w kilku ofiarach bez egzekucyi zabrała, to przecież dotychczas z bólem donieść mi wypada, iż płonną była nadzieja nasza. Prawda, że z jednej strony sam tylko tyfus teraz poniekąd do dość licznej śmiertelności w mieście naszem i okolicy się przyczynia, to jednak z drugiej strony zapewnić mogę, że i wypadki w całem znaczeniu swojem czysto choleryczne, prawie codziennie się jeszcze pojawiają. …
Nr 244
Środa, 12 października -… Cholera u nas jeszcze w Środzie i okolicy nie ustaje, sprząta swoje ofiary tu i owdzie, do czego się przyczynia i nieostrożność ludzi, którzy wrócili do dawnych zwyczajów i nałogów. W ostatnim czasie dobrze się powodziło naszym lekarzom w leczeniu cholery. Szczególnie użycie chloru odnosiło skutek wyborny, jeżeli około chorego był dozór dobry. Szczególniej osoba cholerą dotknięta potrzebuje spokojności, ażeby ją żadne nie dochodziły głosy rozpaczy, płacze, narzekania, że lekarstwa nie skutkują, że choremu się nie polepsza i.t.d.
Nr 252
Pobiedziska, 24 października – Cholera u nas może na lat kilka tylko, panowanie swoje zawiesiwszy, wybuchła tem groźniej we wsi, na zachód od nas położonej Złotnikach, nie więcej, jak około 100 dusz ludności mającej, gdzie w przeciągu 2 tygodni przeszło 25 osób padło jej nieubłaganej zaciętości ofiarą. W mieście naszem umarło na nią 111 osób: z tych 65 katolików, 30 protestantów, 16 żydów.
Nr 286
Ze średzkiego- 3 grudnia – Zdaje się, jakoby całą ziemię naszą chciał żałoby osłonić całunem śmierci anioł, wywołując po wszystkich przestrzeniach ziemi naszej kolejno nowe mogiły. Zaraza choleryczna ogarnia żółwim ale gwałtownym krokiem, co raz to inne miasto i sioła. Pierwsze oludniwszy roztacza się po wioskach, w swym pochodzie porywając liczne ofiary z łona naszego ludu.
W chwilach wielkich niebezpieczeństw, a mianowicie podczas chorób zaraźliwych, nietrudno po wielkich miastach o osoby poświęcające się niesieniu chorym wszelkiej pomocy, konającym pocieszenia, sierotom i wdowom wsparcia. Rozmaite towarzystwa dobroczynności, troskliwość i zachęcenie ze wszech stron nawet od władz rządowych, liczne zapasy składkowe pieniężne, mnóstwo najlepszych lekarzów, najobfitsze apteki, zdrowe i wygodne szpitale, zgoła wszystko a wszystko czego tylko potrzeba mają pod ręka. Nawet same poświęcenie się tyle może mieć uroku, bo jest tak uderzającem, bo tysiące są świadkami onegoż, jest tak pełnem blasku i wieńczone wobec całego świata uwielbieniem wdzięcznej, oświeconej ludności, która pomnikami przekazuje imiona i czyny tych osób przyszłym pokoleniom.
O, jakżesz odwrotnie dzieje się nam ziemianom rozproszonym po samotnych ustroniach! Dzwonów wiejskich żałobne jęki niedolatują uszu waszych. Ludu wiejskiego łzy płyną cicho, bo nie padają na posadzki marmurowe lub na kruszcowe trumny, ale wsiąkają w ziemię, którą uprawiamy. Oddalenie kilkumilowe od miasteczek pomnażają najniegodziwsze drogi; bez lekarzów, bez aptek, bez szpitalów, bez zasiłków pieniężnych, bez stowarzyszeń wzajemnej pomocy! Tu cała nadzieja i ufność w Bogu i sile żywotnej chorującego; wszelkie zasiłki z jednej tylko płynąć mogą i to często szczupłej kieszeni dziedzica lub dzierżawców miejscowych; a cała pomoc polega na zręczności i poświęceniu się jednej lub kilku osób, które przypadkowo znaleść się mogą, a których umiejętnością w ratowaniu jest zwykle, tylko dobra wola i miłość bliźniego. Tu poświęcający się zniewolony jest sam osobiście przysposabiać, roznosić i podawać leki, pielęgnować chorych w pomieszczeniach jak najszczuplejszych, ciemnych, niezdrowych, cuchnących wyziewami warzyw i zwierząt domowych, które lud nasz w izbach swoich pomieszcza; musi on brnąć z chałupy do chałupy po kolana przez stojące kałuże, a dodajmy jeszcze, że to poświęcenie ma tem więcej świętobliwości za sobą i tem więcej jest utrudzone, że lud nasz nie pojmuje ani ogromu tych trudów i zaprzeczenia siebie samego, ani rad choćby najzbawienniejszych, jeżeli one niezgadzają się z jego zwyczajami; że chłopek nasz zwykle nie umie najprostszych nawet poleceń lekarza wykonać a zabobonnym przestrachem tak zbezwładnieje, że dzieci i krewni lękają się przystąpić do łoża konających rodziców; że mąż truchleje na widok chorej żony, przyjaciel ucieka od niemocą złożonego przyjaciela.
Błogosławieństwo i cześć wam lekarze i kapłani, którzy bezsenne noce i dnie mozolne w najtrudniejszych bezustannych przepędzacie podróżach, byle tylko pomocą choć chwilową, zbyt często niestety zapóźną, pocieszyć i wesprzeć cierpiących współbraci! …
Błogosławieństwo i cześć wam dziedzice i dzierżawcy, którzy ocieracie łzy pozostałym, przytulacie sieroty do waszego łona i zastępujecie własnym groszem w dostarczaniu zasiłków i środków pomocy całe towarzystwo dobroczynne i troskliwość władz rządowych po miastach!…
Błogosławieństwo i cześć wam męże poświęcenia, którzy wykonywacie przepisy lekarzów, udzielacie chorym i konającym z takim mozołem nagromadzone choć szczupłe zasiłki i leki, ale którym przez poświęcenie się wasze stokrotną nadajecie wartość, narażając się na podziwienia godne trudy i niebezpieczeństwa, byle choć jednę wydrzeć śmierci ofiarę!…
W naszym tu zakątku cholera od dwóch blisko miesięcy wyrywa krewnych i przyjaciół, mnoży wdowy i sieroty; lecz dzięki Opatrzności, mamy i takich mężów poświęcenia.
Uczucia wdzięczności i uwielbienia ku nim wywołały z naszej piersi ten głos dziękczynny. Obywatelowi Żarlińskiemu mianowicie, leśniczemu w dobrach Targowa Górka, hołd ten składamy, gdyż on niezmordowanemi usiłowaniami i najszlachetniejszem poświęceniem siebie samego, zasłużył sobie na powszechny szacunek i na miano prawdziwego chrześcijanina.
Przebacz nam zacny ziomku, że twe czyny i twe nazwisko wyrywamy z ukrycia i przez to wywołujemy na obliczu twojem skromności rumieniec; ty zaś szanowny redaktorze zechcij nam przyjąć niniejsze pismo w twój dziennik jako świadectwo, że umiemy oceniać poświęcenie naszego współ rodaka, przekazując je potomnym nawet za wzór cnoty do naśladowania.
Głos z Targowej – górki, Racławek i Małej – Górki.
Nr 294
15 grudnia 1852 r.
Z średzkiego – Powiadają, że nieszczęścia nadają hart duszy; porównać je można do stali, która uderzając o krzemień wydobywa z niego iskrę; tak też u nas klęski i nieszczęścia wydobywają boską iskrę ducha; poświęcenie się dla współbliźnich. Żadne ogólne, wielkie i publiczne nieszczęście nieprzeminie u nas bez wywołania równie ogólnego współczucia i poświęcenia i to jest pocieszającem zjawiskiem, żywotnem świadectwem o chrześciańskiem usposobieniu ducha naszego. Nie przechwalajmy się z tego, ale uznawajmy w tem opatrzność boską, że wśród nieszczęść dozwala nam się niekiedy podnieść z upadku moralnego.
Cholera w średzkiem dotknęła najgwałtowniej wsie takie, w których sami gospodarze wiejscy i ich komornicy mieszkają, albo też takie wsie, z których panowie przed cholerą za granicę lub też gdzieindziej wyjechali, a potem gdy cholera w ich wsiach się rozeszła obawiali się powrócić; zgoła najwięcej ofiar zabrała ta okropna choroba tam gdzie niebyło należytych starunków intelektualnych i materyalnych. W tych wsiach przeto najwięcej pozostało sierót w niedostatku po zmarłych na cholerę rodzicach, o których zapewne niebędą radzić prywatne lub im przełożone osoby, jeżeli publiczność dla nich wsparcia nieudzieli.
W tej myśli postanowiono na zebraniu Ligi w Pobiedziskach dnia 28 października r. b. ażeby po wszystkich zakątkach powiatu zbierać składki na opatrzenie tych sierót w wszelkie potrzeby na nadchodzącą zimę i i dyrektorowie Ligi uprosili kilka pań, ażeby się raczyły zatrudnić tak zebraniem składki, jako też następną opieką nad sierotami. Zdając tu sprawę z rezultatu osiągniętego niech nam wolno będzie wymienić nazwiska tych zacnych i gorliwych obywatelek, które pomimo nieprzyjemnej pory roku tak się zaszczytnie i korzystnie wywiązały z przyjętego obowiązku. Nadmienić tu trzeba, że w zbieraniu składek wielka zachodzi różnica, czy zbieramy składkę osobiście do każdego o składkę się udaje, czy też piśmiennie lub przez okólnik. Osobiste zbieranie daleko większy rezultat osiąga, gdyż wpływ moralny kwestarza lub kwestarki działa tam gdzie się znajduje oziębłość, niechęć lub skąpstwo; okólnik dla ludzi serca byłby wystarczający, ale dla niechętnych, skąpych lub nieczułych jakżeż potrzeba tej przynauki, tego spojrzenia oko w oko, tego nalegania i tych różnych dowcipnych ataków, którymi szczególnie kwestarki tak skutecznie wszelki opór w niechętnych do składki pokonywać umieją! Być może, że niektórym paniom stan zdrowia niepozwala zbierać osobiście, lecz zawsze większa wdzięczność należy się tym paniom, które osobiście nie tylko się wystawiały na trudy fizyczne, ale przytem doznawały i moralnych przykrości nieodstępnych przy każdem kwestowaniu. W okolicy Środy zbierały panny Kliszewskie z Zielnik, w drugiej połowie obwodu średzkiego pani Drwęska z Starkówca; w ogólności zebrały panie z obwodu średzkiego: 65 talarów 22 srebr 7 fenigów: oprócz pieniędzy zebrały 8 wierteli żyta, 2 wiertele pszenicy, 1 wierteł grochu, 1 wierteł tatarki, 2 wiertele jęczmienia, 29 1/3 wierteli kartofli, dwie miski białego grochu i kawał chleba. Ostatni dar ofiarowała komornica z Brodowa sama biedna, niemając większego datku chciała jednakże czem mogła przyczynić się do miłosiernego uczynku.
Prawdziwy grosz wdowi!
W obwodzie zaniemyślskim zbierała pani Karczewska z Czarnotek i panna Szmit- kowska: wpłynęło z tego obwodu 61 talarów 10 srebrników 10 fenigów.
W obwodzie kostrzyńskim zbierała pani Radońska z Siekierek i panna Neyman z Iwna; zebrały te panie 64 tal. 5 srebr. 2 poduszki pierza i kilka kitek lnu wartości 3 złotych.
W obwodzie pobiedzińskim zbierały pani Radońska z Krześlic i pani Radońska z Kociałkowej Górki – wpłynęło 41 tal. 5 srebr. W ogólności wpłynęło; 239 tal 28 srebr. 5fn. Zboża 14 wierteli podług dzisiejszych cen za 30 tal. Kartofli, fasoli i pierza wartości około 13 talarów.
Z miasta Środy wpłynęło tylko 7 talarów; składka w Środzie dotąd wcale niebyła zbierana, gdyż uproszone panie do zbierania składek później się wymówiły.
W obwodzie nekielskim wcale dotąd składki niezbierano.
Na posiedzeniu dyrekcyi Ligi d. 6 grudnia r.b. nastąpił rozdział składek podług potrzeby na każdy obwód. Podług raportów szanownych proboszczów i dyrektorów ligi znajdowało się do 6 grudnia sierót w niedostatku się znajdujących aż do wieka 10 lat: w obwodzie średzkim 35, w mieście Środzie 15, w krotoszyńskim [kostrzyńskim] 20, w pobiedziskim 12, w niekielskim obwodzie 33 – w ogóle 130 sierót. Przyjęto ogólną zasadę, aby w przecięciu przeznaczyć na każdą sierotę po 2 tal, ażeby o ile możliwości składki tej nieudzielać opiekunom tych dzieci w gotówce, ale albo w zakupionem odzieniu, albo w wiktuałach i.t.p. Stosownie do liczby sierót udzielono każdemu dyrektorowi funduszu licząc po 2 talary na każdą sierotę aż do wieku 10 lat skończonych z tem zastrzeżeniem, ażeby się każdy dyrektor o istotnych potrzebach tych sierót przekonał i ażeby udzielał im wsparcia podług potrzeby, to jest n.p. w mniejszej potrzebie lub w takim przypadku gdzie tylko ojciec obumarł, a matka żyje i.t.p. mniej, na przykład 1 talara; a w większej potrzebie więcej np. po 3 talary. Polecono prócz tego każdemu dyrektorowi, ażeby się dowiedział lub przekonał po niejakim czasie czy też osoby pielęgnujące te sieroty nie pokrzywdziły sierót lub nie obrały z tych datków. Zboże przeznaczono dla sierót w mieście Środzie. W ogólności fundusz prawie jest wyczerpany (na 130 sierót 260 tal.) a łatwo przypuścić, że okaże się niedostateczny, dla tego życzyćby należało, ażeby tak samo miasto Środa jak i obwód nekielski poszły za przykładem reszty powiatu i przyłożyły się równie hojnie do tej ofiary. Wynurzono życzenia, ażeby sieroty bez żadnej opieki, bez żadnego pielęgnowania u nieczułych krewnych lub nielitościwych ludzi się znajdujące przenieść do Środy i urządzić dom ochrony w Środzie dla całego powiatu, na który już w r. 1845 zebrano fundusz także około 300 tal, lecz zdaje się koszt urządzenia i utrzymania domu ochrony jest tak ogromny, że przeniesie wszelkie możliwe środki pieniężne, któreby na ten cel zebrać można.
Nadwiślanin z 1866 r. w numerze 88 donosił:
Wedle zawołanego lekarza lipskiego, profesora dr. Bocka, cholera zasadza się na nagłym rozkładzie krwi i to w taki sposób, że wodne jej części wstępują naraz ze krwi do żołądka i kiszki odchodowej, a następnie tak womitami jak i stolcem odchodzą. Płyn odchodzący ma barwę szarawą, podobną do wody ryżowej. Im dłużej trwa to wydalanie się wody ze krwi, tem gęstszą staje się pozostała krew i tem leniwiej biegnie po żyłach; wyrabianie się ciepła ustaje, nogi i ręre ziębną, sinieją, następują kurcze, a serce i puls biją coraz słabiej: nareszcie nie czuć już ich bicia, a na ostatek przychodzi śmierć. Przyczyny nagłego rozkładu krwi dotąd jeszcze nie docieczono, a i sztuka lekarska nieodkryła jeszcze środka za pomocą którego możnaby mu natychmiast zapobiedz.
Leczenie cholery jest dotąd, jak wiadomo, bardzo rozmaite, za żadnem wszakże nie przemawia skutek pewny. Racyonalnym prawdziwie, bo odpowiednim istocie choroby jest sposób leczenia następujący:
Kogo nawiedzi cholera, ten niechaj się natychmiast kładzie w łóżko, przykryje się należycie i ciepło, a następnie niechaj pije gorącą wodę w wielkiej ilości, aby jej dodać prędko i jak najwięcej do krwi, aby krew rozwolnić i płynniejszą uczynić. Jeżeli serce zaczęło już bić słabiej i wolniej, trzeba dla pobudzenia go dodać do wody nieco jakiejkolwiek gorzałki, koniaku, rumu lub dobrego wina. Pić należy bezustannie. Dla zgaszenia uczucia wewnętrznego gorąca można raz po raz napić się trochę chłodnego piwa lekkiego np. grodziskiego. Tak dzieje się, dopóki womity i dyarya nie ustaną, co wedle doświadczenia ustaje się w każdym razie, gdzie powyższego sposobu natychmiast użyto.
Niebezpieczeństwo teraz przecież jeszcze nie minęło. Wielu z cholery wyleczonych umiera pomimo to, jeżeli nie oddali się uryna, która się w czasie choroby nagromadziła. I tu trzeba pić dostateczną ilość gorącej wody, która łatwiej przenika naczynia nerek. Skoro chory może puszczać urynę, może być uważany za uratowanego. Zwracać przeto należy ponownie baczność, aby chory pił jak najwięcej gorącej wody i aby jej prędzej pić nie przestał, dopóki po ustaniu womitów i dyaryi uryna w znacznej ilości oddzielać się nie zacznie.
Zupełnemu osłabnieniu wyleczonych z cholery zapobiedz można najprędzej przez picie mocnego rosołu, pożywanie surowych jaj i dobrego mleka.
Najważniejszem jednakowoż jest jakeśmy już dawniej wspomnieli, zabezpieczanie się z góry przed chorobą; w tej mierze przekonało dra. Bocka doświadczenie, iż nikt nie zapadł na cholerę, kto zaraz przy jej okazaniu się przywdziewał szeroki flanelowy pas, i nosił go ciągle, a mianowicie nocą. Nikt z osób które nosiły taki pas, nie zapadł na cholerę; w ogóle nie zdarzyło mu się widzieć chorego, któryby był nosił pas taki. Pożywanie owocu dojrzałego uważa dr. Bock za dozwolone, wszakże jak zawsze z miarą; boć też w ogólności umiarkowanie jest matką zdrowia. Dr. Bock ostrzega każdego przed używaniem medycznych środków wzdraźniających organizm.
Poznań, 21 lipca,
Cholera wciąż jeszcze w mieście naszem pochłania ofiary. Chorych mnóstwo wielkie, których stan tem więcej pożałowania godzien, że daje się czuć brak lekarzy. Wojskowi bowiem lekarze z małemi wyjątkami są na placu boju; z cywilnych także znaczną liczbę powołano do wojennej służby lekarskiej. Tymczasem w mieście naszem, oprócz chorych na cholerę i inne choroby, znajduje się wielu rannych, którzy także potrzebują lekarskiej pomocy. Dodajcie do tego, że wiele rodzin pozostaje niemal bez utrzymania z powodu, że osoby należące do wojska ściągniono do szeregów, dodajcie że na miasto nasze spada przedewszystkiem obowiązek dbać o pogorzelców w Żegrzu, dodajcie, że w Jeżycach jeszcze nie zapobieżono niedostatkowi, któremu w skutek niedawnego pożaru mieszkańcy tej wioski ulegli, a będziecie mieli słaby obraz biedy i nędzy, jaką tu znosimy, na jaką tu patrzymy. — Z przyjemnością wszelako przychodzi nam tu zakonstatować fakt, że możniejsi obywatele miejscy nie przyglądają się bezczynnie cierpieniom ubogich. Gotowość do ofiar jest wielka. Księża śpieszą z wielką gorliwością nie tylko z pociechą religijną, ale często i z pomocą lekarską. Mała liczba tutejszych lekarzy pracuje niestrudzenie. Niewiasty nasze nietylko zakonne, ale i świeckie, dają nowe świadectwo o poświęceniu, jakiego już nieraz dały dowody. Znam kupców, którzy pogorzelcom w Żegrzu ofiarowali znaczną ilość ryżu, soli i innych wiktuałów. Nie będę wam wymieniał nazwisk. Sądzę bowiem, iż osoby poświęcające się dla bliźnich nie czynią tego dla próżnego po gazetach rozgłosu, ale dla zaspokojenia własnego sumnienia. Wymieniając czyjekolwiek nazwisko, obawiałbym się, czy nie obrażę osoby, którą chciałbym pochwalić; a wymieniając jedne lub kilka, zaciągałbym dług względem osób nie wymienionych.
2016-05-20 / 00:13:12
Spis zmarłych na epidemię cholery, jaka panowała
w latach 1848 – 1852 r.
Źródłem poniższych spisów są zapisy w duplikatach ksiąg zmarłych poszczególnych parafii znajdujące się w zbiorach archiwalnych APP.
Parafia Bagrowo.
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 8 października, ostatni z 6 listopada , w roku zapisano 28 zgonów).
- Wiktoria Dopieralina l. 35, Bagrowo
- Józef Szcześniak l. 8 Bagrowo
- Michał Szcześniak l. 50, Bagrowo
- Anna Kwaśkowiakowa? l. 90, Bagrowo
- Jakub Kasprzak l. 50, Bagrowo
- Apolonia Walczakowa l. 30, Bagrowo
- Małgorzata Bergerowa l. 50, Bagrowo
- Mikołaj Andrzejeski l. 33, Bagrowo
- Małgorzata Tarantka l. 41, Bagrowo
- Marcin Walczak l. 35, Bagrowo
- Stanisław Grześkowiak l. 6, Bagrowo
- Elżbieta Cholewianka l. 20, Bagrowo
- Marianna Bergier l. 10, Bagrowo
- Szymon Szczepański l. 38, Bagrowo
- Kazimierz Kędziora l. 36, Bagrowo
- Marianna Grześkowiakowa l. 69, Bagrowo
Rok 1852 – epidemii nie wystąpiła.
Parafia Czerlejno.
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 7 grudnia, ostatni z 29 grudnia, ogółem w roku zapisano 79 zgonów).
- Marianna Nowak l. 54, Węgierskie
- Antonina Nowak l.11, Węgierskie
- Katarzyna Michalska l. 68, Czerlejnko
- Walenty Pindras l.4 i 10 mies, Węgierskie
- Weronika Kierska l. 85, Węgierskie
- Szymon Sikora l. 8, Węgierskie
W latach 1849 / 1851 nie odnotowano zgonów spowodowanych epidemia cholery.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 25 września, ostatni z 6 listopada, ogółem w roku 1852 zapisano zgony) .
- Józef Burkiewicz l. 60, Klony
- Jakub Olszeski l.2, Czerlejno
- Franciszka Woźniak l. 6, Trzek
- Franciszek Jordan l. 60, Klony
- Małgorzata Nowak l. 60, Czerlejno
- Konstancja Szylikowska l. 70, Klony
Parafia Giecz.
Rok 1849 (w roku zapisano 37 zgonów).
- Kazimierz Stachowiak l. 60, Orzeszkowo – 1 styczeń
- Marianna Książkiewicz l. 65, Marianowo – 28 październik
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 5 września, ostatni z 10 listopada , w roku zapisano 72 zgony).
- Agata Roszyk l. 42, Poświatne
- Anna Jankowiak l. 70, Poświątne
- Bartłomiej Kaydan l. 40, Poświątne
- Mikołaj Książkiewicz l. 9, Szrapki
- Jadwiga Rydzewska l. 30, Poświątne
- Andrzej Kaydan l. 8, Poświątne
- Magdalena Kaydan l. 30, Poswiatne
- Katarzyna Kaydan l. 5, Poświątne
- Józef Nowicki l. 21, Szrapki
- Walenty Paluszyk l. 30, Szrapki
- Małgorzata Kasprzak l. 3, Orzeszkowo
- Marianna Olszańska l. 10, Orzeszkowo
- Antonina Michalak l. 13, Poświątne
- Jakub Biodrzecki l. 3, Orzeszkowo
- Magdalena Cyraniak l. 30, Giecz
- Teresa Drzazga l. 30, Giecz
- Katarzyna Piechura l. 60, Giecz
- Magdalena Drzazga l. 3, Giecz
- Szymon Piechura l. 63, Giecz
- Anna Drzazga l.3, Giecz
- Anna Cyraniak l. 3, Giecz
- Józefa Kwiatek l. 45, Giecz
- Stanisław Szafran l. 10, Giecz
- Józefa szafran l.8, Giecz
- Andrzej Szafran l. 31, Giecz
- Marianna Sobolewska l. 60, Giecz
- Aleksander Jankowiak l. 70, Giecz
- Agnieszka Pacyńska l. 12, Giecz
- Jan Jankowiak l. 2, Giecz
- Agnieszka Książkiwicz l. 30, Giecz
- Antoni Delestowicz l. 15, Giecz
- Zofia Pilaczyńska l. 60, Giecz
- Michał Szafran l. 20, Giecz
- Marcin Pacyński l. 75, Giecz
- Wincenty Pacyński l. 39, Giecz
- Jan Delestowicz l. 8, Giecz
- Marianna Pacyńska l. 30, Giecz
- Antoni Pilaczyński l. 20, Giecz
Parafia Grodziszczko.
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 8 października, ostatni z 24 października , w roku zapisano 53 zgony).
- Marianna Matuszak l. 65, Gablin
- Jakub Kaźmierczak l. 38, Gablin
- Antoni Różański l. 19, Gablin
- Ludwik Kaczmarek l. 65, Gablin
- Wawrzyn Wietrzyk l. 22, Gablin
- Józefa Różańska l. 20, Gablin
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 3 września, ostatni z 2 października , w roku zapisano 48 zgonów).
- Małgorzata Pawlak l. 45, Andrzejpole
- Józef Piechowiak l. 24, Andrzejpole
- Michał szafran l. 1, Borzejewo
- Anna Łatka l. 3, Drzązgowo
- Antonina Dobrowolska l. 58, Wysławice
- Franciszka Łuczak l. 23, Drzązgowo
- Jan Gracz l. 28, Wysławice
Parafia Gułtowy.
W latach 1848 / 1851 nie odnotowano zgonów spowodowanych epidemią cholery.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 28 sierpnia, ostatni z 5 listopada, ogółem w roku 1852 zapisano 25 zgonów).
- Stanisław Lepczyk l. 26, Gułtowy
- Feliks Staszeski l. 36, Gułtowy
- Justyna Tomczak l. 58, Gułtowy
- Kazimierz Strzyżewski l. 52, Gułtowy
- Jadwiga Pagryzina l. 45, Gułtowy
- Stefan Ratajczak l. 76, Gułtowy
- Agnieszka Ratajczak l. 60, Gułtowy
- Walenty Małecki l. 36, Sololniki Drzązgowskie
- Tekla Szulczeska l. 48, Gułtowy
- Jan Zboroski l. 48, Gułtowy
- Feliks Morakoski l. 50, Gułtowy
- Katarzyna Skrzypczak l. 15, Gułtowy
- Agnieszka Rólniczak l. 36, Gułtowy
- Franciszka Urbaniak l. 37, Gułtowy
- Teresa Rólniczak l. 30, Gułtowy
- Michał Borkoski l. 28, Gułtowy
- Franciszek Korkoski l. 4, Gułtowy
- Jan Borkoski l. 2, Gułtowy
- Joanna Nijakoska l. 22, Gułtowy
Parafia Iwno
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 20 października, ostatni z 28 grudnia, ogółem w roku zapisano 51 zgonów).
- Kazimierz Wozniak l. 33, Iwno
- Tomasz Jeryński l. 48, Iwno
- Julian Binder l. 9, Iwno
- Katarzyna Tomaszewska l. 40, Iwno
- Jan Sternes l. 48, Iwno
- Anna Binder l. 7, Iwno
- Ludwik Binder l. 12, Iwno
- Apolonia Sitoska ? l. 19, Iwno
- Antoni Tomaszewski l. 2, Iwno
- Józef Tomaszewski l. 46, Iwno
Rok 1849 – 1851 (nie odnotowano zgonów z podaniem jako przyczyny śmierci „cholera”. Ogółem w 1849 r. zmarło 36 osób, w 1850 r. 33 osoby, w 1851 r. 30 osób).
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 05 września, ostatni z 7 listopada, ogółem w roku zapisano 81 zgonów).
- Józefa Michalak l. 7, Iwno
- Wojciech Jankowski l. 55, Chorzałki
- Walenty Michalak l. 5, Chorzałki
- Andrzej Pawlak l. 26, Wiktorowo
- Antoni Paczkowski l. 5, Iwno
- Marianna Koperska l.8, Chorzałki
- Michalina Koperska l.8, Chorzałki
- Andrzej Stroiński l. 34, Chorzałki
- Marianna Kurczyńska l.2, Iwno
- Katarzyna Kurczyńska l. 4, Iwno
- Małgorzata Jerzewska l. 22, Chorzałki
- Błażej Zimny l. 38, Iwno
- Franciszek Jarecki l. 26, Iwno
- Augustyn Przybylski l. 26, Iwno
- Marcin Hałupka l. 31, Iwno
- Agata Jarecka l. 55, Iwno
- Jan Gołębiewski l. 29, Iwno
- Michalina Pierczchalska l. 16, Iwno
- Katarzyna Andrzejewska l. 2, Iwno
- Józefa Podgorska l. 5, Iwno
- Walenty Nowak l. 30, Iwno
- Kacper Fronckowiak l. 1 i 6 m-cy, Iwno
- Franciszek Mackowiak l. 38, Iwno
- Marianna Jarecka l. 24, Iwno
- Stanisław Krzywoszynski l. 18, Wiktorowo
- Marianna Wawrzynowska l. 12, Wiktorowo
- Katarzyna Zagorska l. 9, Wiktorowo
- Katarzyna Kujawa l. 11, Wiktorowo
- Katarzyna Fąckowiak l. 40 Iwno
- Franciszka Krakowska l. 26, Iwno
- Julianna Nowak l. 22, Iwno
- Wojciech Goździeski l. 29, Wiktorowo
Parafia Kleszczewo.
Rok 1848/1849 nie odnotowano zgonów na epidemie cholery.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 22 września, ostatni z 18 listopada , w roku zapisano 39 zgonów).
- Magdalena Cieślinska l. 55, Kleszczewo
- Antoni Cieśliński l. 22, Kleszczewo
- Adam Piotrowski 9 mies., Kleszczewo
- Barbara Nowicka l. 26, Kleszczewo
- Regina Owczarzak l. 56, Kleszczewo
- Marcin Ratajczak l. 2, Kleszczewo
- Agnieszka Stachowiak l. 30 Kleszczewo
- Antoni Małecki l. 46, Kleszczewo
- Rozalia Kosmaczewska l. 53, Kleszczewo
- Stanisław Chmielewski l.3, Kleszczewo
- Józef Hałubka l. 56, Kleszczewo
- Ludwik Beser l. 40, Kleszczewo
- Marianna Skrzypczyńska l. 56, Kleszczewo
- Zofia Zdaj l. 60, Kleszczewo
- Marianna Florkowiak l. 23, Kleszczewo
- Jan Nowak l. 1 i 1/2, Kleszczewo
- Marianna Rozmiarek l.2, Kleszczewo
- Antoni Nowak l. 40, Kleszczewo
- Marianna Nowak l. 40, Kleszczewo
- Jan Nowak s. Marianny l. 1 i 6 mis., Kleszczewo
- Marianna Owczarzak l. 28, Kleszczewo
- Wawrzyn Król l. 45, Kleszczewo
- Katarzyna Owczarzak 8 dni, Kleszczewo
- Andrzej Łabęcki l. 13, Kleszczewo
Parafia Kostrzyn.
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 6 października, ostatni z 29 listopada, ogółem w roku zapisano 154 zgony) – indeksował Wojciech Lis.
- Makary Snowacki, l. 30, Kostrzyn
- Maciej Poturalski, l. 65, Kostrzyn
- Marcjanna Jasińska, l. 11, Kostrzyn
- Ignacy Wierzcholski, l. 57, Kostrzyn
- Katarzyna Janicka z d. Ratajczak, l. 26, Kostrzyn
- Bartłomiej Jasiński, l. 41, Kostrzyn
- Antoni Jasiński, l. 4, Kostrzyn
- Wincenty Luberski, l. 50, Kostrzyn
- Wincenty Michałowski, l. 1 i 6 mies., Kostrzyn
- Wiktor Rabierzyński, l. 3 i 6 mies., Kostrzyn
- Magdalena Czacholska, l. 50, Kostrzyn
- Ignacy Jakubowski, l. 40, Kostrzyn
- Jan Jakubowski, l. 2 i 6 mies., Kostrzyn
- Ludwika Wierzcholska z d. Krzymieniewicz, l. 43, Kostrzyn
- Katarzyna Jasińska z d. Wolińska, l. 32, Kostrzyn
- Wojciech Kawecki, l. 50, Kostrzyn
- Maciej Westerski, l. 40, Kostrzyn
- Antonina Wybieralska z d. Tomczak, l. 28, Kostrzyn
- Antoni Markiewicz, l. 4, Kostrzyn
- Tomasz Wierzcholski, l. 1, Kostrzyn
- Kazimierz Jakubowski, l. 40, Kostrzyn
- Rozalia Cieślewicz z d. Pagryzińska, l. 45, Kostrzyn
- Marcjanna Cieślewicz, l. 2, Kostrzyn
- Józefa Beyer z d. Zaremba, l. 34, Kostrzyn
- Andrzej Zaremba, l. 12, Kostrzyn
- Katarzyna Nowak, l. 4, Kostrzyn
- Józefa Michałowska, l. 6, Kostrzyn
- Antoni Kaczmarski, l. 2 i 6 mies., Kostrzyn
- Franciszek Woźniak, l. 4, Kostrzyn
- Marianna Centkowska z d. Studzińska, l. 47, Kostrzyn
- Tomasz Wybieralski, l. 31, Kostrzyn
- Janowa Kmiecina, l. 44, Kostrzyn
- Stanisław Wysogorski, l. 28, Kostrzyn
- Telesfor Cieśliński, l. 1 i 10 mies., Kostrzyn
- Marcjanna Paszkiewicz z d. Bagroska, l. 50, Kostrzyn
- Helena Woźniak z d. Bogacka, l. 38, Kostrzyn
- Marianna Jakubowska, l. 4, Kostrzyn
- Józef Beyer, l. 35, Kostrzyn
- Kazimierz Paszek vel Paszkiewicz, l. 3, Kostrzyn
- Andrzej Gałdyński, l. 3, Kostrzyn
- Franciszek Pyzdrowski, l. 67, Kostrzyn
- Jan May, l. 7, Kostrzyn
- Petronela Markiewicz, l. 7, Kostrzyn
- Agnieszka Malinowska z d. Wysogorska, l. 35, Kostrzyn
- Sebastian Wiśniewski, l. 50, Kostrzyn
- Jadwiga Marszałł vel Jurga vel Jurdzyńska z d. Daleszyńska, l. 50, Kostrzyn
- Marcjanna Gałdyńska z d. Majewska, l. 25, Kostrzyn
- Wawrzyniec Koczorowski, l. 26, Kostrzyn
- Marcin Zajączek, l. 5, Kostrzyn
- Marianna Zajączek z d. Tarczanka, l. 50, Kostrzyn
- Maciej Stanikowski, l. 56, Kostrzyn
- Wojciech Wiśniewski, l. 1 i 6 mies., Kostrzyn
- Karolina Weidenhahn z d. Jabłońska, l. 58, Kostrzyn
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 3 listopada, ostatni z 8 grudnia, ogółem w roku zapisano 86 zgonów) – indeksował Wojciech Lis.
- Magdalena Sosińska z d. Urbańska, l. 23, Kostrzyn
- Anna Szałamach z d. Florkowska, l. 30, Kostrzyn
- Salomea Jasiecka, l. 18, Kostrzyn
- Marianna Rogozianka vel Gawarecka, l. 70, Kostrzyn
- Maciej Lasiewicz, l. 3, Kostrzyn
- Franciszek Stefaniak alias Grochowski, l. 26, Kostrzyn
- Aleksy Zajączek, l. 44, Kostrzyn
- Barbara Urbaniak, l. 3, Kostrzyn
- Franciszka Dzwikowska, l. 4, Kostrzyn
Rok 1850 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1851 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 13 września, ostatni z 23 listopada, ogółem w roku zapisano 164 zgony). – indeksował Wojciech Lis.
- Marcin Hadziński, l. 16, Kostrzyn
- Agnieszka Kapałczyńska, l. 64, Kostrzyn
- Teofila Kalczyńska, 6 mies., Kostrzyn
- Józefa Wierzcholska z d. Ruzchowska, l. 33, Kostrzyn
- Józef Hadzinski, l. 7, Kostrzyn
- Ludwik Suwalinski, l. 28, Kostrzyn
- Jadwiga Rozwadowska, l. 30, Tarnowo
- Apolonia Hańczka, l. 29, Kostrzyn
- Antoni Jakubowski, l. 7 i 8 mies., Kostrzyn
- Teofila Miklaszewska, l. 1 i 6 mies., Kostrzyn
- Wacław Wroblewicz alias Malicki, l. 7, Kostrzyn
- Antoni Dobrowolski, l. 27, Kostrzyn
- Józef Gisczynski, l. 25, Kostrzyn
- Wojciech Trąpczyński, l. 18, Kostrzyn
- Jan Marszałkiewicz, l. 36, Kostrzyn
- Marcjanna Wroblewiczowa z d. Malicka, l. 29, Kostrzyn
- Seweryn Lewicki, l. 66, Kostrzyn
- Marcjanna Cimierska, l. 62, Kostrzyn
- Urszula Czajkowska, l. 13, Kostrzyn
- Paweł Grzmiełowski alias Jankowski, l. 50, Kostrzyn
- Pelagia Andrzejewska, 6 mies., Kostrzyn
- Józef Andrzejewski, l. 3, Kostrzyn
- Ludwika Wróblewska, l. 16, Kostrzyn
- Wojciech Matysiak, l. 22, Kostrzyn
- Apolonia Budzyńska z d. Jazdzewska, l. 50, Kostrzyn
- Bogumiła Brykczyńska, l. 80, Janopol
- Józef Banaszak, l. 28, Kostrzyn
- Marianna Nawrocka, l. 15 i 6 mies., Kostrzyn
- Antonina Nawrocka, l. 3 i 6 mies., Kostrzyn
- Rozalia Hadzinska, l. 40, Kostrzyn
- Prowidencja Szczygielska, l. 4, Kostrzyn
- Michał Madalinski, l. 55, Kostrzyn
- Walenty Kurowski, l. 45, Janopol
- Agnieszka Andrzejewska, l. 38, Kostrzyn
- Wiktoria Maciejewska, l. 4, Kostrzyn
- Wincenty Wróblewski, l. 26, Kostrzyn
- Mateusz Wiszniewski, l. 48, Kostrzyn
- Wiktor Pohll, 9 mies., Kostrzyn
- Marcin Czerniak, l. 70 i 3 mies., Kostrzyn
- Wiktoria Polinar, l. 22, Janopol
- Małgorzata Matuszewska, l. 24, Janopol
- Józef Wysogorski, l. 5, Kostrzyn
- Jan Biskupski, l. 10, Kostrzyn
- Adam Maszerak, l. 2, Kostrzyn
- Franciszek Pogorzelski, l. 74, Kostrzyn
- Tomasz Nowak, l. 2, Kostrzyn
- Salomea Sosinska, 9 mies., Kostrzyn
- Marianna Rogowska, l. 3, Kostrzyn
- Mateusz Sibilski, l. 30, Kostrzyn
- Józefa Szczygielska, l. 8, Kostrzyn
- Marianna Bukowska, l. 30, Janopol
- Wojciech Biskupski, l. 47, Kostrzyn
- Marcin Nowak, l. 5, Strumiany
- Antonina Nowaczka z d. Tomkowiak, l. 22, Strumiany
- Józef Urbański, l. 30, Kostrzyn
- Salomea Sosinska z d. Gosciejewicz, l. 29, Kostrzyn
- Kordula Dzieciuchowicz z d. Brykczynska, l. 30, Kostrzyn
- Józefa Modrzejewska z d. Bartkowiak, l. 28, Kostrzyn
- Wawrzyniec Modrzejewski, l. 4, Kostrzyn
- Józef Ucieszynski, l. 24, Kostrzyn
- Franciszek Szczygielski, 5 dni, Kostrzyn
- Rozalia Jazdzewska, l. 26, Kostrzyn
- Jan Majewski, l. 8, Kostrzyn
- Walenty Gawarecki, l. 3, Kostrzyn
- Marianna Tomkowiak, l. 16, Strumiany
- Katarzyna Staniszewska, l. 5, Strumiany
- Jakub Walczak, l. 14, Kostrzynskie Huby
- Stanisław Koziorowski, l. 1 i 6 mies., Kostrzyn
- Franciszka Sibilska, l. 50, Tarnowo
- Barbara Izydorczak z d. Antkowiak, l. 30, Kostrzyn folwark
- Walenty Andrzejewski, l. 28, Kostrzyn
- Łucja Walkowiak z d. Bogolinska, l. 30, Kostrzyn
- Małgorzata Dłuzewska z d. Sobczak, l. 35, Kostrzyn
- Józef Januszewski, l. 70, Kostrzyn
- Tomasz Staniszewski, l. 40, Strumiany
- Antonina Krusczynska, l. 29, Kostrzyn
- Jan Kurzawa, l. 28, Tarnowo
- Marianna Walkowiak z d. Tomczak, l. 43, Tarnowo
- Filipina Kujawska, l. 4, Kostrzyn
- Wojciech Mazwa, l. 4, Strumiany
- Józefa Kujawska, l. 8, Kostrzyn
- Szczepan Zołądkiewicz, 1 mies. 12 dni, Kostrzyn
- Michał Skowronski, 2 mies., Puszczykowo
- Marianna Oborska, l. 62, Kostrzyn
Parafia Koszuty.
W parafii Koszuty w latach 1848 / 1852 nie odnotowano zgonów na epidemię cholery.
Parafia Krerowo.
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 28 listopada, ostatni z 31 grudnia, ogółem w roku zapisano 32 zgony).
- Józef Korcz l. ?, Krerowo
- Grzegorz Madaliński l. 50, Markowice
- Jan Korcz l. 9, Krerowo
- Marianna Korcz l.2, Krerowo
- Jan Baran l. 8, Markowice
- Mikołaj Baran l.4, Markowice
- Rozalia Beszerska l. 60, Markowice
Rok 1849 – jeden wpis zmarłego na cholerę
- Ludwika Żołdakiewicz l. 4 , Markowice – 06.01.1849
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 9 września, ostatni z 28 października, ogółem w roku zapisano 93 zgony).
- Urban Stachowiak l. 38, Zimin
- Andrzej Janecki l. 60, Zimin
- Regina Brodnieska l. 70, Krerowo
- Józef Rak l. 33, Zimin
- Szymon Pośledni l. 3, Zimin
- Antonina Soboleska l. 29, Zimin
- Antonina Korcz l. 56, Zimin
- Cecylia Kulawiak l. 50, Zimin
- Konstancja Bogusławska l. 23, Krerowo
- Kazimierz Szukalski l. 60, Krerowo
- Józef Janecki l. 19, Zimin
- Marianna Kulawiak l. 70, Zimin
- Wawrzyn Kulawiak l. 50, Zimin
- Melchior Kulawiak l. 14, Zimin
- Katarzyna Karlińska l. 30, Zimin
- Franciszka Zandecka l. 3, Zimin
- Franciszka Braciszewska l. 9, Zimin
- Andrzej Korcz l. 5, Krerowo
- Regina Korcz l. 40, Krerowo
- Łukasz Korcz l. 60, Krerowo
- Katarzyna Korcz l. 16, Krerowo
- Petronela Rak l. 3, Zimin
- Anastazja Kiszka l. 46, Krerowo
- Antonina Krol l. 30, Krerowo
- Filip Korcz l. 13, Zimin
- Wojciech Korcz l. 14, Krerowo
- Józefa Suderonoska l. 60, Krerowo
- Jakub Wystraszewski l. 30, Krerowo
- Jadwiga Dominas l. 40, Krerowo
- Stanisław Kiszka l. 5, Krerowo
- Szymon Kasperski l. 60, Krerowo
- Franciszka Kasperska l. 24, Krerowo
- Zofia Jankowiak l. 50, Krerowo
- Rozalia Kużma l. 46, Krerowo
- Jan Jankowiak l. 46, Krerowo
- Franciszka Stachowiak l. 38, Krerowo
- Magdalena Jankowiak l. 12, Krerowo
- Walenty Jankowiak l. 6, Krerowo
- Ignacy Jankowiak l. 8, Krerowo
- Walenty Kasperski l. 28, Krerowo
- Melchior Kasperski l. 19, Krerowo
- Marianna Łażeska l. 65, Zimin
- Maciej Krzyżaniak l. 13, Krerowo
- Józef Socha l. 32, Krerowo
- Franciszek Kinczowicz l. 4, Krerowo
- Stanisław Jóźwiak l. 12, Krerowo
- Józefa Jóźwiak l. 4., Krerowo
- Ignacy Jankowiak l. 7, Krerowo






Parafia Mączniki.
Rok 1848 – brak wpisów o zmarłych na cholerę.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 19 sierpnia, ostatni z 12 listopada, ogółem w roku zapisano 69 zgony).
- Wojciech Lewandoski l. 45, Dębicz
- Katarzyna Ratayszczakowa l. 45, Mączniki
- Agnieszka Nawrocka l. 46, Mączniki
- Katarzyna Jagielska l. 14, Dębicz
- Wojciech Sarnowski l. 60, Mączniki
- Andrzej Głowacki l. 63, Debicz
- Maciej Soroczyński l. 70, Mączniki
- Prakseda Górska l. 3, Janowo
- Michał Lisiecki l. 35, Mączniki
- Walenty Banaszak l. 50, Mączniki
- Katarzyna Banaszak l. 37, Ulejno
- Antoni Górski l. 8, Janowo
- Marianna Kaczmarków l. 3, Mączniki
- Katarzyna Mikołajczakowa l. 80, Tadeuszewo
- Wawrzyn Frąckowiak l. 30, Ulejno
- Michał Wojciechowski l. 32, Tadeuszewo
- Mikołaj Nowak l. 50, Brzeziny
- Wojciech Otocki l. 14, Dębicz
- Michał Masliński l. 28, Dębicz
- Elżbieta Gramzina l. 32, Mączniki
- Marianna Lis l. 41, Ulejno
Parafia Mądre.
W parafii Mądre w latach 1848 / 1852 nie odnotowano zgonów na epidemię cholery.
Parafia Murzynowo Kościelne.
Rok 1848/1849 – brak wpisów o zmarłych na cholerę.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 9 września, ostatni z 21 grudnia, ogółem w roku zapisane 71 zgony).
- Walenty Zgórecki l. 64, Murzynowo Koś.
- Franciszka Walkowiak l. 26, Murzynowo Koś.
- Walenty Miśkowiak l. 73, Tadeuszewo
- Jakub Grześkowiak l. 19, Murzynowo Koś.
- Marianna Bałażyk l. 8, Murzynowo Koś.
- Agnieszka Bałażykowa l. 26, Murzynowo Koś.
- Aleksander Kamiński l. 48, Murzynowo Koś.
- Walenty Dułaczyński l. 56, Kopaszyce
- Seweryna Dębińska l. 28, Murzynowo Koś.
- Wojciech Michalak l. 20, Murzynowo Koś.
- Józef Siwek l. 73, Murzynowo Koś.
- Kacper Konieczny l. 14, Murzynowo Koś.
- Jadwiga Urbanowicz l. 70, Murzynowo Koś.
- Marianna Ławniczak l. 60, Murzynowo Koś,
- Agnieszka Żubrowicz l. 42, Murzynowo Koś.
- Katarzyna Bałażykowa l. 30, Murzynowo Koś.
- Andrzej Krzyżański l. 3, Murzynowo Koś.
- Marianna Warczyńska l. 29, Bukowylas
- Jadwiga Wojcińska l. 69, Bukowylas
- Michał Szwed l. 39, Murzynowo Koć.
- Jan Bartczak l. 46
- Jan Michalak l. 28, Bukowylas
- Stanisław Barczak l. 87, Bukowylas
Rok 1853
- Jan Szumigała l. 56, Bukowylas – 8 styczeń
- Agnieszka Ciszewska l. 21, Bukowylas – 12 styczeń
Parafia Nekla.
W parafii w latach 1848 / 1851 nie odnotowano zgonów na epidemię cholery.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 11 września, ostatni z 22 października , ogółem w roku 1852 zapisano 64 zgony).
- Marcin Brzeziński l. 42, Chłapowskie Olędry
- Katarzyna Karolczyk l. 60, Nekla
- Antoni Rychtanoski l. 3, Nekla
- Franciszka Kajdasz l. 30, Nekla
- Mikołaj Smolarkiewicz 1 dz.,Nekla
- Franciszek Kajdasz l.46, Nekla
- Wawrzyn Kajdasz l. 2, Nekla
- Wojciech Hyżewicz l. 70, Nekla
- Franciszek Adamski l. 40, Nekla
- Józef Połtorak l. 14, Nekla
- Magdalena Woźniak l. 68, Nekla
- Elżbieta Szafranska l. 52, Cyganek
- Kazimierz Ratajczak l. 77, Rajmundowo
- Marianna Kowalczyk l. 43, Nekla
- Franciszka Tądrowska l. 7, Nekla
- Kunegunda Kędzierska l. 45, Nekla
- Andrzej Schin l. 32, Laski
Parafia Nietrzanowo.
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 5 grudnia, ostatni z 24 grudnia, ogółem w roku zapisano 59 zgonów) – indeksował Wojciech Lis.
- Marianna Dudziak, l. 60, Pierzchno
- Marianna Grynia, l. 8, Olszewo
- Łucja Głowacka, l. 40, Szlachcin
- Wawrzyniec Michalak, l. 7, Szlachcin
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 14 stycznia, ostatni z 18 października, ogółem w roku zapisano 104 zgony) – indeksował Wojciech Lis.
- Walenty Kowaleski, l. 2 i 2 mies., Szlachcin
- Józef Kowaleski, l. 38, Szlachcin
- Magdalena Herrmann, 4 mies. 2 dni, Brodowo
- Marianna Herrmann, l. 2 i 6 mies., Brodowo
- Karol Nowicki, l. 59, Brodowo
- Katarzyna Adryszeska, l. 6, Brodowo
- Antoni Górny, l. 39, Brodowo
- Antonina Górna, l. 5, Brodowo
- Anastazja Nowicka, l. 20, Brodowo
- Katarzyna Górna, l. 17, Brodowo
- Katarzyna Górna z d. Przybył, l. 38, Brodowo
- Walenty Sawiński, l. 36, Brodowo
- Andrzej Makoski, l. 17 i 10 mies., Brodowo
- Franciszka Olejniczak, 1 mies. 8 dni, Szlachcin
- Jadwiga Kubiak, l. 60, Brodowo
- Marianna Kubiak z d. Górna I v. Szczepaniak, l. 45, Brodowo
- Józefa Olejniczak, 1 mies. 8 dni, Szlachcin
Rok 1850 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1851 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 5 lipca, ostatni z 23 września, ogółem w roku zapisano 104 zgony). Liczne zapisy dotyczą osób zmarłych na szkarlatynę – indeksował Wojciech Lis.
- Marianna Marcinionka, l. 1 ¼, Olszewo Kolonia
- Szczepan Stankoski, 6 mies., Brodowo
- Józef Konieczny, l. 2, Murzynowo Leśne
- Mikołaj Pawłoski, l. 8, Miąskowo
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 10 stycznia, ostatni z 20 listopada, ogółem w roku zapisano 150 zgonów) – indeksował Wojciech Lis.
- Teofila Nowacka, l. 10, Antonin
- Franciszek Olejniczak, l. 60, Szlachcin
- Cecylia Olejniczak, l. 54, Szlachcin
- Katarzyna Dykszak z d. Nowicka, l. 31, Szlachcin
- Jan Antkowiak, l. 32, Szlachcin
- Antoni Kujawa, l. 42, Szlachcin
- Katarzyna Łuczak, l. 32, Szlachcin
- Karol Olejniczak, l. 63, Szlachcin
- Julianna Jasielska, l. 33, Szlachcin
- Agata Norkiewicz, l. 30, Szlachcin
- Franciszek Łuczak, l. 12, Szlachcin
- Marianna Tobolska, l. 3, Szlachcin
- Jakub Balcerzak, l. 36, Szlachcin
- Antoni Balcerzak, 2 mies., Szlachcin
- Marianna Kaczmarkiewicz, l. 58, Szlachcin
- Michał Wędrowicz, l. 30, Szlachcin
- Jan Michalski, l. 50, Szlachcin
- Wojciech Młotek, l. 60, Miąskowo
- Walenty Smolarek, l. 30, Szlachcin
- Barbara Smolarek, l. 5, Szlachcin
- Antoni Tobolski, l. 6, Szlachcin
- Antoni Kujawa, l. 5, Szlachcin
- Jadwiga Gielniak, l. 41, Szlachcin
- Józefa N.N., l. 8, Brodowo
- Jan Lesinski, l. 50, Szlachcin
- Marianna Łuczak, l. 1 ½, Szlachcin
- Katarzyna Stróżyk, l. 25, Szlachcin
- Jan Puszkarek, l. 2, Szlachcin
- Regina Kaminska, l. 38, Nietrzanowo
- Andrzej Kujawa, l. 58, Szlachcin
- Jadwiga Smolarek, l. 32, Szlachcin
- Katarzyna Tórz, l. 60, Szlachcin
- Szymon Szymkowiak, l. 38, Szlachcin
- Antoni Torz, l. 75, Szlachcin
- Tekla Kujawa, l. 46, Szlachcin
- Marianna Serafiniak z d. Gajeska, l. 40, Szlachcin
- Franciszek Swobodzinski, l. 46, Nietrzanowo
- Wiktoria Swobodzinska, l. 44, Nietrzanowo
- Ignacy Kaminski, 2 ½ mies., Nietrzanowo
- Marianna Głowacka, l. 12, Nietrzanowo
- Kazimierz Szczepaniak, l. 3 ½, Szlachcin
- Jadwiga Michalska, l. 40, Szlachcin
- Jan Michalski, l. 2 ½, Szlachcin
- Barbara Antkowiak, l. 7, Szlachcin
- Jan Olejniczak, l. 26, Szlachcin
- Kasper Psyk, l. 40, Szlachcin
- Marcin Michalak, l. 18, Szlachcin
- Katarzyna Radziejeska, l. 70, Szlachcin
- Walenty Nowicki, l. 6, Szlachcin
- Wiktoria Ochocka, l. 17, Nietrzanowo
- Franciszek Swędroski, l. 30, Szlachcin
- Marianna Swędroska, l. 3 ½, Szlachcin
- Franciszek Psyk, l. 3, Szlachcin
- Katarzyna Rybicka, l. 35, Szlachcin
- Katarzyna Dykrzak, l. 1 ½, Szlachcin
- Franciszek Szczepaniak, l. 8, Brodowo
- Józef Stróżyk, l. 28, Szlachcin
- Jakub Antkowiak, l. 16, Szlachcin
- Katarzyna Nowak, l. 8, Nietrzanowo
- Rozalia Bodanoska, l. 60, Szlachcin
- Marcin Puszkarek, l. 29, Szlachcin
- Wojciech Szczepaniak, l. 42, Brodowo
- Wawrzyniec Kamiński, l. 50, Nietrzanowo
- Maciej Szurczak, l. 42, Nietrzanowo
- Katarzyna Słabolepsza, l. 35, Nietrzanowo
- Urszula Zajezierska, l. 48, Nietrzanowo
- Apolonia Kubiak z d. Głowacka, l. 23, Olszewo Kolonia
- Marianna Antkowiak, l. 47, Nietrzanowo
- Dorota Nowak z d. Braciak, l. 40, Nietrzanowo
- Konstancja Kaczmarek, l. 41, Nietrzanowo
- Mateusz Woźniak, 2 mies., Nietrzanowo
- Agnieszka Błaszyk, l. 84, Brodowo
Parafia Opatówko.
Rok 1848 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1849 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1850 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1851 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1852 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Parafia Pobiedziska.
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 10 stycznia, ostatni z 30 grudnia, ogółem w roku zapisano 149 zgonów) – indeksował Wojciech Lis.
- Jakub Bulczyński, l. 68, Pobiedziska
- Marcin Rakowicz, 10 dni, Pobiedziska
- Jan Janiczak, l. 43, Grynhof (Zielona Wieś, dziś Pobiedziska-Letnisko)
- Wawrzyniec Zieliński, l. 16, Pobiedziska
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 7 stycznia, ostatni z 19 października, ogółem w roku zapisano 187 zgonów) – indeksował Wojciech Lis.
- Adam Rurek, l. 16, Promno
- Tekla Szwedłowska?, l. 33, Pobiedziska
- Magdalena Szmidowicz, l. 14, Pobiedziska
- Magdalena Bulczyńska z d. Kroszczyńska, l. 35, Pobiedziska
- Marceli Bulczyński, l. 55, Pobiedziska
- Teofila Bulczyńska, l. 21, Pobiedziska
- Rozalia Laurentowska z d. Tryburska, l. 38, Pobiedziska
- Paweł Słowikowski, l. 54, Pobiedziska
- Pelagia Słowikowska, l. 3, Pobiedziska
- Jadwiga Baczynska, l. 6, Pobiedziska
- Tomasz Smidowicz, l. 67, Pobiedziska
- Teresa Bolewicz z d. Dargiel, l. 27, Pobiedziska
- Antoni Leśniewski, l. 10, Pobiedziska
- Franciszek Chorchowski, 9 mies., Pobiedziska
- Katarzyna Dargiel, l. 50, Pobiedziska
- Paulina Sokołowska, l. 17, Pobiedziska
- Stanisław Dobrzyński, l. 51, Pobiedziska
- Marianna Marulewska, l. 71, Pobiedziska
- Marianna Niedbalska I v. Biernacka, l. 35, Pobiedziska
- Jan Maciejewski, l. 33, Polska Wieś
- Franciszek Maciejewski, l. 42, Polska Wieś
- Andrzej Dobrzynski, l. 50, Polska Wieś
- Wiktoria Mędrzycka, l. 80, Polska Wieś
- Apolonia Wojtkowiak z d. Strzelecka, l. 30, Polska Wieś
- Andrzej Goliwąs, l. 24, Pobiedziska
- Marianna Maciejewska z d. Swedłowska, l. 40, Polska Wieś
- Marianna Imała z d. Maciejewska, l. 40, Polska Wieś
- Władysław Bulczyński, l. 17, Pobiedziska
- Marianna Brodnicka, l. 24, Pobiedziska
- Regina Pacanowska, l. 63, Polska Wieś
- Florentyna Damianowicz, l. 4, Pobiedziska
- Jan Szymański, l. 26, Pobiedziska
- Kunegunda Wichnowska, l. 6, Pobiedziska
- Teresa Jazikowska, l. 57, Pobiedziska
- Franciszek Piekarzewicz, l. 28, Pobiedziska
- Anna Koszuta, l. 10, Pobiedziska
- Antonina Maciejewska, l. 2 i 6 mies., Polska Wieś
- Maciej Radliński, l. 74, Pobiedziska
- Katarzyna Milk z d. Salerska I v. Schroder, l. 80, Pobiedziska
- Wojciech Feldt alias Alberta, l. 46, Pobiedziska
- Florentyna Bulczyńska, l. 11, Pobiedziska
- Regina Urbanowicz I v. Kozłowska, l. 49, Pobiedziska
- Wiktoria Skubiszyńska, l. 9, Pobiedziska
- Walenty Woyciechowski, l. 60, Polska Wieś
- Tomasz Makowiecki?, l. 44, Pobiedziska
- Michalina Szymanska, 4 dni, Pobiedziska
- Józefa Spornicka, l. 25, Pobiedziska
- Józefa Oleyniczak, l. 12, Polska Wieś
- Apolonia Oleyniczak, l. 6, Polska Wieś
- Jakub Bulczyński, l. 8, Pobiedziska
- Konstancja Bylska, l. 89, Pobiedziska
- Marianna Stachecka, l. 60, Pobiedziska
- Marcin Feld, l. 9, Pobiedziska
- Regina Wesołowska I v. Krąkowska, l. 56, Polska Wieś
- Wiktoria Szymańska, l. 34, Polska Wieś
- Wiktoria Kwaśniewska, l. 45, Polska Wieś
- Andrzej Polakiewicz, l. 26, Polska Wieś
- Michał Spornicki, l. 6, Polska Wieś
- Antoni Pieczynski, l. 33, Pobiedziska
- Antoni Majewski, l. 53, Pobiedziska
- Pelagia Stankiewicz, 1 mies. 14 dni, Pobiedziska
- Józefat Bulczynski, l. 30, Pobiedziska
- Katarzyna Skubiszyńska, l. 2 i 6 mies., Pobiedziska
- Michalina Kwaśniewska, 12 dni, Pobiedziska
- Marianna Joanna Besser z d. Glossmann, l. 30, Pobiedziska
- Ignacy Niedbalski, 3 mies., Pobiedziska
- Katarzyna Lisowska z d. Młodecka, l. 70, Pobiedziska
- Tomasz Dobrzyński, l. 11, Polska Wieś
- Ignacy Dobrzyński, l. 9, Polska Wieś
Rok 1850 (odnotowano dwa zgony na epidemię cholery)
- Józef Wojciechowski l. 33, Pobiedziska – 01.01.1850
- Antonina Wojciechowska l. 1, Pobiedziska – 10.01.1850
Rok 1851 – nie odnotowano przypadku zgonu na cholerę.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 22 sierpnia, ostatni z 17 października, ogółem w roku zapisano 192 zgony).
- Magdalena Sprnicka l. 52, Pobiedziska
- Wincenty Tabat l. 18, Pobiedziska
- Magdalena Landyszkowska l. 55, Pobiedziska
- Marianna Pankowska l. 3, Pobiedziska
- Paweł Nowakowski l. 33, Pobiedziska
- Józef Sztengert l. 25, Pobiedziska
- Justyna Żymałkowska l. 70, Pobiedziska
- Kunegunda Krotkiewicz l. 32, Pobiedziska
- Anna Preis l. 6, Borowki – Olędry
- Piotr Zandrowicz l. 60, Pobiedziska
- Regina Konieczna l. 50, Pobiedziska
- Scholastyka Adamska l. 25, Pobiedziska
- Anna Szymańska l. 23, Pobiedziska
- Małgorzata Żymałkowska l. 54, Pobiedziska
- Elżbieta Zandrowicz l. 60, Pobiedziska
- Kacper Żymałkowski l.55, Pobiedziska
- Karolina Peda l. 30, Pobiedziska
- Leokadia z d. Brzeżańska Tuchołka, l. 35, Czachurki
- Mikołaj Badurski l. 30, wikariusz pobiedziski
- Józef Zandrowicz l. 50 Pobiedziska
- Maciej Pomorski 7 mies., Pomarzanowice
- Melchior Koszarek l. 42, Zielony Dwór
- Katarzyna Rakowska l. 19, Promno
- Józef Sliwiński l. 65, Pobiedziska
- Machina Maciejewska l. 11, Pobiedziska
- Marianna Gręplewska l. 5, Pobiedziska
- Teofila Szymańska l. 15, Pobiedziska
- Jadwiga Preis l. 4, Borowski – Olędry
- Anna Szmidowicz l. 2, Pobiedziska
- Anna Kruszczyńska l. 30, Pobiedziska
- Michalina Szymańska l. 3, Pobiedziska
- Jan Markiewicz 4 mies., Gołuń
- Wincenty Landryszkowski l. 39. Pobiedziska
- Jadwiga Dzikowska l. 65, Pobiedziska
- Karol Landyszkowski l. 4, Pobiedziska
- Franciszka Kantorska l. 2, Pobiedziska
- Franciszek Gayisler l. 6, Pobiedziska
- Marianna Wiśniewska l. 55, Pobiedziska
- Leon Krotkiewicz l. 50, Pobiedziska
- Marcin Pietraszewski l. 2, Polska Wieś
- Michalina Kaszarek l.16, Zielona Wieś
- Franciszka Pietraszewska 2 dni, Polska Wieś
- Teofila Kurczewska l. 20, Pobiedziska
- Katarzyna Młodecka l. 51, Pobiedziska
- Józef Smidowicz l. 6, Pobiedziska
- Domicela Landyszkowska l. 2, Pobiedziska
- Teresa Gurbatska l. 62, Pobiedziska
- Portaszkiewicz 0, Pobiedziska
- Michalina Portaszkiewicz l. 30, Pobiedziska
- Jan Gapiński l. 40, Pobiedziska
- Andrzej Preiss l. 29, Polska Wieś
- Michał Preiss l. 2, Polska Wieś
- Marceli Dargiel l. 31, Pobiedziska
- Jan Danilczak 4 mies., Pobiedziska
- Tekla Polakiewicz l. 40, Pobiedziska
- Barbara Pachurska l. 36, Gołuń
- Walenty Gurbatk?? l. 60, Pobiedziska
- Marcin Fabijański l. 55, Pobiedziska
- Wiktoria Drachowska l. 43, Pobiedziska
- Franciszek Pas l. 60, Pomarzanki
- Regina Jaraczewska l. 56, Gołuń
- Anna Stasińska l. 50, Pobiedziska
- Józef Niedbalski l. 50, Pobiedziska
- Anna Polakiewicz l. 18, Pobiedziska
- Tomasz Joziołek al. Guziołek l. 30, Gołuń
- Dominik Gupler 12 dni, Pobiedziska
- Tadeusz Geisler l. 3, Pobiedziska
- Hieronim Geisler 16 dni, Pobiedziska
Parafia Siedlec
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 20 października, ostatni z 4 listopada, ogółem w roku zapisano 37 zgonów).
- Jakub Przybylski l. 32, Siedlec
- Jadwiga Krawczyk l. 65, Siedlec
- Marianna Krawczyk l. 2, Siedlec
- Anna Przybylska l. 7, Siedlec
- Marianna Juszczak l. 69, Siedlec
- Agnieszka Górska l. 12, Siedlec
- Walenty Górniak l. 27, Siedlec
- Jan Przybylski l. 7 i 6 m-cy, Siedlec
- Szczepan Juszczyński l. 23, Siedlec
- Bartłomiej Włodarczak l. 40, Siedlec
- Teresa Juszczak l. 64?, Siedlec
Rok 1849 – na zapisanych 18 zgonów w jednym przypadku podano cholerę jako przyczynę śmierci.
- Szymon Jagielski l. 63, Siedlec
Rok 1850 – na zapisanych 21 zgonów w jednym przypadku podano cholerę jako przyczynę śmierci.
- Antoni Sworacki l. 50, Siedlec
Rok 1851 – odnotowano 14 zgonów z innych przyczyn chorobowych niż cholera.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 30 września, ostatni z 30 listopada, ogółem w roku zapisano 34 zgonów).
- Antoni Szymański l. 29, Siedlec
- Rozalia Pogorzała l. 45, Siedlec
- Szymon Andrzejewski l. 15, Siedlec
- Agnieszka Czarnecka l. 45, Siedlec
- Izydor Pogorzała l. 50, Siedlec
- Wojciech Tomczak l. 7, Siedlec
- Jan Andrzejewski l. 2 i 6 m-cy, Siedlec
- Michał Konieczny 1 m-c, Siedlec
- Wincenty Kąkol l. 7, Siedlec
- Franciszek Ratajczak l. 23, Siedlec
- Krystyna Halz l. 26, Siedlec
- Łukasz Wrzeszcz l. 13, Siedlec
- Agata Szczesniak l. 57, Siedlec
- Marianna Waligora l. 27, Siedlec
- Katarzyna Szczesniak l. 16, Siedlec
- Marianna Szczesniak l. 16, Siedlec
Parafia Siekierki Wielkie
Rok 1848 – 1851 (nie odnotowano zgonów z podaniem jako przyczyny śmierci „cholera”. Ogółem w 1848 r. zmarło 5 osób, 1849 r. zmarło 10 osób, w 1850 r. 15 osób, w 1851 r. 9 osób).
Rok 1852 (na 18 zgonów w trzech przypadkach podano cholerę jako przyczynę śmierci).
- Marcin Kleparski 1 rok, Małe Siekierki
- Katarzyna Kleparska l. 6, Małe Siekierki
- Bronisława Antkowiak 1 rok, Małe Siekierki
Parafia Solec
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 21 października, ostatni z 30 grudnia, ogółem w roku zapisano 87 zgonów).
- Sebastian Juchura l. 25, Rogozko [Rogusko]
- Tomasz Blaszak l. 6, Borowo
- Marcin Laskiewicz l. 50, Rogozko
- Walenty Kaczmarek l. 60, Krzykosy
- Antoni Stempniak l.8, Młodzikowo
- Agnieszka Lubawa l. 44, Krzykosy
- Katarzyna Stempniak l. 4, Młodzikowo
- Katarzyna Błaszak l. 10, Borowo
- Wojciech Samela l. 28, Sulencin
- Ignacy Kudlinski l. 40, Sulencin
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 22 lutego, ostatni z 27 września, ogółem w roku zapisano 80 zgonów).
- Katarzyna Borecka l. 30, Młodzikowo Olędry
- Franciszek Cypryan l. 50, Bronisław
- Franciszek Zonkielewicz l. 25, Solec
- Nikodem Malinowski l. 33, Rógozko
- Katarzyna Boguszynska l. 8, Bronisław
- Anastazja Krzyżaniak l. 36, Krzykosy
- Agnieszka Piotrowska l. 50, Krzykosy
Rok 1850 i 1851 – nie odnotowano wpisów dot. zgonów, które spowodowałaby cholera.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na „epidemię” [cholery] pochodzi z 02 sierpnia, ostatni z 09 października, ogółem w roku zapisano 230 zgonów).
- Wojciech Był l. 50, Wittowo
- Marianna Mizerka l. 36, Wittowo
- Marianna Gabała 4 mies. Krzykosy
- Mateusz Gabała l. 40, Wittowo
- Magdalena Przybył l. 60, Wottowo
- Wojciech Woytyś l. 6, Wittowo
- Marianna Zarybka l. 60, Wittowo
- Józef Staszak l. 60, Wittowo
- Bartłomiej Adamkiewicz l. 24, Wittowo
- Jan Krzyżaniak 3 mies., Bronisław
- Mateusz Bórka l. 30, Wittowo
- Józef Cieślak l. 60, Wittowo
- Bartłomiej Woytyś l. 40, Wittowo
- Józefa Bysiak l. 24, Ciołki
- Jan Ławniczak l. 23, Wittowo
- Marianna Staszak l. 70, Wittowo
- Ewa Burczyk 2 dni, Wittowo
- Filip Zambrzycki l. 32, Wittowo
- Wawrzyn Grześkiewicz l. 15, Lubrze
- Walenty Podrzycki l. 40, Sulencin
- Andrzej Gabała l. 10, Wittowo
- Marianna Antkowiak 1 rok, Wittowo
- Jakub Ignaszak l. 3, Wittowo
- Antoni Gabała l. 2, Wittowo
- Marianna Bura l. 20, Wittowo
- Stanisław Mizerka 5 mies., Wittowo
- Mateusz Strzelczyk l. 80, Wittowo
- Kazimierz Mizerka l. 30, Wittowo
- Julianna Kowalska l. 19, Lubrze
- Marianna Mańczak l. 2, Sulencin
- Antoni Mańczak l. 12, Wittowo
- Chryzostom Zawórski l. 40, Krzykosy
- Katarzyna Surdyk l. 6, Wittowo
- Franciszka Mizerka l. 70, Wittowo
- Jan Gralla l. 40, Wittowo
- Jan Gralla l. 3, Wittowo
- Agnieszka Gabała l. 40, Wittowo
- Marianna Psyk l. 50, Sulencin
- Marianna (brak wpisu) l. 4, Ciołki
- Marianna Szymańska l. 50, Holędry Sulenckie
- Michał Stawski l. 7, Sulencin
- Marianna Podrzycka l. 60, Sulencin
- Franciszka (brak wpisu) l. 9, Krzykosy
- Marianna Junczak 1 rok, Wittowo
- Jakub Gabała l. 50, Wittowo
- Wiktoria Franiak l. 3, Sulencin
- Katarzyna c. Walentego i Marianny l. 3, Sulencin
- Franciszka Nowaczyk l. 3, Sulencin
- Agnieszka Nowaczyk 1 rok, Sulencin
- Sebastian Surdyk l. 36, Wittowo
- Ewa Cichóń l. 9, Wittowo
- Marianna Lis l. 59, Sulencin
- Marcin Książyk 3 mies., Młodzikowo
- Marianna Furmanek l. 18, Krzykosy
- Łucja Skrzypińska l. 50, Krzykosy
- Regina Antkowiak l. 40, Krzykosy
- Józefa Grześkowiak l. 24, Sulencin
- Michał Lussa l. 3, Sulencin
- Marianna Strzelczyk l. 50, Wittowo
- bartłomiej Wojtyś 1 rok, Wittowo
- Marianna Kozłoska l. 24, Krzykosy
- dziecko Marianny i Walentego Kozłoskich – przy porodzie
- Anna Pawłoska l. 28, Sulencin
- Antoni Lis l. 32, Sulencin
- Józef Ogryczak l. 50, Wittowo
- Adam Antkowiak l. 80, Sulencin
- Józef Grześkowiak l. 4, Sulencin
- Marianna Wiatr l. 30, Sulencin
- Tomasz Portalski l. 50, Sulencin
- Marianna Ciesielska 4 dni, Baba
- Katarzyna Górecka l. 70, Krzykosy
- Barbara Marczak l. 51, Krzykosy
- Antonina Marczak l. 18, Krzykosy
- Wojciech Mrugas l. 35, Krzykosy,
- Marcin Gosinski l. 40, Krzykosy
- Walenty Michałoski l. 9, Holędry Sulenckie
- Wawrzyn Karpiński l. 50, Sulencin
- Wiktoria Franiuk l. 2, Sulencin
- Bartłomiej Pietrzak l. 60, Krzykosy
- Wawrzyn Zawitaj l. 30, Wittowo
- Jadwiga Pietrzak l. 42, Krzykosy
- Franciszka Manikoska l. 50, Sulencin
- Franciszka Podrzycka 6 m-cy, Sulencin
- Katarzyna Zawitaj 1 rok, Wittowo
- Marcin Szajek l. 30, Krzykosy
- Marcin Bartkowiak l. 8, Sulencin
- Wawrzyn Pawłoski 1 rok, Sulencin
- Bartłomiej Pietrzak l. 60, Krzykosy
- Franciszka Gasinska l. 7, Krzykosy
- Zofia Oleyniczak l. 50, Sulencin
- Mateusz Kurczak l. 40, Wittowo
- Franciszek Poch l. 2, Krzykosy
- Sylwester Nowaczyk l. 40, Krzykosy
- Antoni Wojtuś 3 mies., Wittowo
- Łucja Jaszczak l. 35, Wittowo
- Mikołaj Staszak l. 22, Wittowo
- Chryzostom Marciniak l. 6, Krzykosy
- Petronela Simionek l. 55, Krzykosy
- Walenty Zawórski l. 34, Krzykosy
- Regina Pietrzak l. 60, Krzykosy
- Jan Mrugas l. 2, Krzykosy
- Marianna Zawórska l. 44, Krzykosy
- Marcin Markiewicz l. 3, Krzykosy
- Marianna Markiewicz l. 40, Krzykosy
- Chryzostom Surdyk l. 31, Wittowo
- Marcin Mrugas l. 32, Krzykosy
- Franciszka Sawicka l. 36, Krzykosy
- Wawrzyn Sawicki 1 m-c i 14 dni, Krzykosy
- Małgorzata Nowak l. 40, Sulencin
- Stanisław Molinski l. 26, Sulencin
- Marianna Poch l. 24, Krzykosy
- Chryzostom Zawórski 1 rok, Krzykosy
- Marcin Jankoski l. 29, Krzykosy
- Jan Perzyński l. 99, Krzykosy
- Małgorzata Perzyńska l. 59, Krzykosy
- Elżbieta Molińska l. 77, Sulencin
- Marianna Wiatr l. 30, Sulencin
- Anna Furmanek l. 54, Krzykosy
- Piotr Furmanek l. 30, Krzykosy
- Agnieszka Furmanek 1 rok, Krzykosy
- Rozalia Kamieńska 7 dni, Kokczynow
- Andrzej Mnich l. 27, Młodzikowo
- Józefa Dominiak l. 62, Bronisław
- Rozalia Gałązka l. 30, Sulencin
- Magdalena Galejska 2 mies. 14 dni, Rogusko
- Marianna Bórka l. 80, Wittowo
- Walenty Gajewski 3 mies., Wittowo
- Mateusz Moliński l. 64, Sulencin
- Józef Pietrzak 1 rok, Krzykosy
- Wojciech Prusak 1 rok, Krzykosy
- Walenty Matuszak l. 46, Krzykosy
- Wojciech Kawalerczak l. 3, Lubrze
- Agnieszka Gałązka l. 30, Sulencin
- Rozalia Trzaska 1 dzień, Rogusko
- Stanisław Baranowski l. 2, Kokczynowo
- Szymon Szymański l. 60, Holędry Sulenckie
- Marianna Ratayczak l. 50, Młodzikowo
- Marianna Surdyk l. 40, Wittowo
- Jadwiga Skiera l. 2, Młodzikowo
- Wiktoria Kujawa l. 60, Ciołki
- Marcin Lewandoski l. 60, Bronisław
- Stanisław Dzierzawczyk l. 27, Bronisław
- Franciszka Gałązka 9 mies., Sulencin
Parafia Śnieciska
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 03 grudnia, ostatni z 30 grudnia, ogółem zapisano w roku 36 zgonów).
- Mateusz Dziedzic l. 60, Śnieciska
- Wawrzyn Konieczny l. 4 i 6 m-cy, Śnieciska
- Marcin Nowak l. 4, Polwica
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 01 stycznia, ostatni z 7 października, ogółem w roku zapisano 49 zgonów).
- Wojciech Konieczny l. 31, Śnieciska
- Wojciech Tomkowiak l. 62, Śnieciska
- Antoni Narożny l. 63, Polwica
- Michał Tomkowiak l. 9, Śnieciska
- Helena Konieczna l. 70, Śnieciska
- Bartłomiej Organiściak l. 46, Jaszkowo
- Anna Walkowiak l. 26, Śnieciska
- Wiktoria Kulasik l. 10, Jaszkowo
- Zofia Zimna l. 65, Śnieciska
- Wincenty Laskoski l. 58, Śnieciska
- Marianna Mikołajczak l. 42, Jaszkowo
- Rozalia Smigaj l. 68, Winna
- Walenty Mikołajczak l. 11, Jaszkowo
- Cecylia Jankowiak 2 voto Skubik l. 19, Jaszkowo
- Franciszka Stachowiak l. 3, Śnieciska
- Katarzyna Michalak l. 7, Śnieciska
- Andrzej Michalak l. 48, Śnieciska
- Wiktoria Strugarek l. 38, Jaszkowo
- Małgorzata Antkowiak l. 16, Jaszkowo
- Franciszek Smordoski l. 6, Jaszkowo
- Jan Smordoski l. 4, Jaszkowo
- Józef Smordoski l. 35, Jaszkowo
- Katarzyna Bąk l. 38, Jaszkowo
Rok 1850 i 1851 – brak wpisów z podaniem cholery jako przyczyny zgonu. Sporo wpisów, gdzie podano jako przyczynę dyzenterię.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 24 października, ostatni z 09 listopada, ogółem w roku zapisano 39 zgonów).
- Agnieszka Szydłowska l. 56, Polwica
- Małgorzata Wojtusiak l. 35, Polwica
- Mikołaj Ratajczak l. 60, Polwica
- Mateusz Wojtus l. 70, Polwica
- Piotr Cwojdzinski l. 54, Polwica
- Marcin Ostroski l. 7, Polwica
- Tomasz Łobza l.8 Polwica
Parafia Środa.
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 18 października, ostatni z 30 grudnia ogółem w roku zapisanych jest 251 zgonów).
- Jan Kruczyński l. 30, Środa
- Michalina Ladwich 9 mies., Środa
- Kacper Pospieszalski l. 46, Środa
- Aleksander Kosicki l. 33, Środa
- Brygida Szaradoska l. 6, Środa
- Marianna Dymland l. 27, Środa
- Jakub Kleczewski 3 mies., Środa
- Franciszka Paprzycka l. 40, Środa
- Faustyna Sabiniewicz l. 65, Środa
- Tomasz Janiszewski l. 47, Środa
- Marianna Buda l. 35, Środa
- Franciszek Jaskolski l. 50, Środa
- Józef Hellman l. 44, Środa
- Jakub Napieralski l. 50, Jarosławiec
- Wojciech Orlik l. 50, Kijewo
- Pelagia Serkoska l. 3, Środa
- Marcin Pośledni l. 18, Środa
- Katarzyna Szaradoska l. 45, Środa
- Paulina Szaradoska l. 17, Środa
- Karol Smorawiński l. 46, Środa
- Wawrzyn Maciejewski l. 9, Środa
- Michał Pospieszalski l. 8, Środa
- Łucja Tomaszewska l. 31, Środa
- Zuzanna Krygier l. 25, Środa
- Franciszek Ulatoski l. 2, Środa
- Jadwiga Fenrych l. 21, Środa
- Marianna Nowicka l. 9, Środa
- Jakub Siwinski l. 44, Środa
- Leon Szaradowski l. 50, Środa
- Weronika Rakoska l. 24, Środa
- Walenty Mrozik l. 40, Środa
- Franciszek Borowiak l. 10, Źrenica
- Katarzyna Kapczyńska l. 15, Środa
- Stanisław Gośliński l. 25, Środa
- Petronela Walkowiak l. 40, Środa
- Michał Waraczewski l. 30, Środa
- Teodor Libecki l. 32, Środa
- Nepomucena Raszke l. 62, Środa
- Stanisław Raszke l. 5, Środa
- Andrzej Śpiewak l. 42, Środa
- Marianna Mielcarzak l. 42, Środa
- Józef Siciński l. 30, Środa
- Józef Pacholski l. 24, Środa
- Walenty Fabernacki l. 28, Środa
- Agnieszka Jankiewicz l. 28, Środa
- Ksawery Smorawiński l.7, Środa
- Roman Teyrych l. 15, Środa
- Maksymilian Teyrych l. 34, Środa
- Domicela Wojciechowska l. 8, Środa
- Wojciech Błaszak l. 40, Środa
- Cecylia Wojciechowska l. 10, Środa
- Stanisław Pospieszalski 1 mieś,Środa
- Wojciech Antkowiak l. 2 i 6 mies., Środa
- Anna Janksch 3 1/2 , Źrenica
- Nikodem Teyrych l. 8, Środa
- Katarzyna Sikorska l. 50, Środa
- Mateusz Rannos l.?, Środa
- Wawrzyn Grelus l 3, Środa
- Apolonia Napieralaka l. 55, Środa
- Andrzej Witkoski l. 1 1/2, Środa
- Ludwik Ernart l. 17, Środa
- Marianna Grelus l. 7, Środa
- Domicela Żołnierkiewicz l. 2, Środa
- Weronika Nowicka l. 14, Środa
- Katarzyna Manicka l. 50, Środa
- Tekla Kajdasz l. 32, Środa
- Maciej Leporoski l. 19, Środa
- Tomasz Janiszewski l. 20, Środa
- Michalina Orlik l. 11, Kijewo
- Franciszka Janiszewska l. 4, Środa
- Tomasz Kajdasz l. 12, Środa
- Jakub Grześkowiak l. 70, Henrykowo
- Katarzyna Antkowiak l. 35, Środa
- Apolonia Rybicka l. 67, Środa
- Stanisław Pieczyński l. 6 1/2, Środa
- Emilia Kostanecka l. 22, Słupia
- Maria Hachuła l. 2 1/2, Środa
- Jadwiga Orlik l. 42, Kijewo
- Piotr Metelski l. 45, Kijewo
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 1 stycznia, ostatni z 9 listopada, ogółem w roku zapisanych jest 266 zgonów).
- Cecylia Zmysłowska 2 mies., Środa
- Marianna Nowak l. 30, Żabikowo –
- Wincenty Preiss l. 3 1/2, Środa
- Kacper Krajeski l. 33, Środa
- Augustyna Kubacka l. 17, Kijewo
- Józef Pospieszalski l. 5 1/2, Środa
- Andrzej Pieścicki l. 50, Źrenica
- Wojciech Kromolski l. 55, Kijewo
- Antonina Goźdź l. 36, Środa
- Augustyna Nowicka l. 40, Środa
- Franciszek Goźdź l. 36, Środa
- Cecylia Zimna l. 37, Środa
- Helena Kryszak l. 40, Środa
- Jan Bogulski l. 50, Środa
- Anna Grzybowska l. 6, Słupia
- Gabriel Grams l. 28, Środa
- Franciszka Słomowicz l. 40, Środa
- Prakseda Słomowicz l. 6, Środa
- Teofil Niemczeski l. 25, Środa
- Parianna Piotroska l. 40, Kijewo
- Barbara Bolewicz l. 2, Środa
- Nepomucen Krygier l. 18, Środa
- Roman Tybiszewski l. 26, Środa
- Franciszka Mytkoska l. 28, Romanowo
- Antonina Przybył l.36 , Kijewo
- Katarzyna Latoś l. 60, Środa
- Bartłomiej Kordziński l. 38, Środa
- Agnieszka Stareszek l. 2 1/2, Środa
- Sebastian Hawoz, Jarosławiec
- Franciszek Skwarski l. 27, Środa
- Wincenty Krzyżaniak l. 33, Romanowo
- Marianna Korcz l. 50, Kijewo
- Mateusz Frankoski l. 65, Środa
- Józef Goździewski l. 24, Środa
- Walenty Kaczmarek l. 35, Romanowo
- Roman Bessert l. 5, Środa
- Nepomucena Nowak l. 3, Romanowo
- Józefa Nowak l. 1, Romanowo
- Michalina Osińska l. 28, Kijewo
- Rozalia Moberg l. 40, Kijewo
- Wojciech Kaczmarek l. 90, Kijewo
- Tomasz Jabłoński l. 80, Włostowo
- Paulina Olbińska l. 5, Środa
- Antonina Masłowska l. 2, Środa
- Franciszka Maćkowiak l. 39, Zielniki
- Piotr Somka l. 53, Zielniki
- Antonina Jarłoszyk l. 4, Słupia
- Marianna Stasik l. 27, Słupia
- Katarzyna Kabacka l. 60, Słupia
- wawrzyn Wiśniewski l. 30, Słupia
- Agnieszka Bodzieszak l. 32, Annopole
- Franciszek Bodzieszyk l. 3, Annpole
- Agnieszka Nowaczyk l. 19, Słupia
- Marianna Białecka l. 4, Słupia
- Marianna Skibińska l. 45, Słupia
- Katarzyna Bodzieszyk l. 60, Słupia
- Michał Zieliński l. 8, Słupia
- Wincenty Dopierała l. 60, Słupia
- Agnieszka Knopak l. 43, Słupia
- Urszula Sterczyńska l. 60, Słupia
- Marianna Małecka l. 60, Słupia
- Cecylia Nowaczyk l. 40, Słupia
- Marianna Bodzieszyk 2 mies., Słupia
- Walenty Nowaczyk l. 15, Słupia
- Jan Zieliński l. 40, Słupia
- Rozalia Zielińska l. 2, Słupia
- Marianna Skibińska l. 6 1/2, Słupia
- Marcin Siemka l. 4, Zielniki
- Bartłomiej Nowak l. 70, Słupia
- Katarzyna Małachowska l. 4, Słupia
- Nikodem Domagała l. 33, Słupia
- Mikołaj Małachowski l. 2, Słupia
- Wojciech Zieliński l. 14, Słupia
- Jadwiga – wdowa l. 47, Słupia
- Józef Kędziara l. 39, Babin
- Marcin Musiela l. 6, Słupia
- Barbara Kałecka l. 68, Babin
- Jadwiga Marcinkoska l. 60, Słupia
- Michał Harembski l. 70, Słupia
- Marianna Kajdaniak l. 4, Słupia
- Marianna Tomczeska l. 60, Podgaj
Rok 1850 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Ciekawostka.
W roku 1850 w księdze zgonów znajduje się kolejno pięć zapisów informujących i zgonach pięciu osób zatrutych grzybami. Była to rodzina ze wsi Romanowo, a zmarli wówczas:
Jan Roszyk, lat 7, syn Tomasza i Cecylii – 28 września
Józef Roszyk, l. 2, syn Tomasza i Cecylii – 29 września
Franciszka Roszyk, l. 4, córka Tomasza i Cecylii – 29 września
Cecylia Roszyk, l. 28, żona Tomasza – 29 września
Tomasz Roszyk, l. 35, – 30 września
Rok 1851 – brak wpisów o zgonach z podaniem przyczyny – cholera.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 29 sierpnia, ostatni z 12 grudnia, ogółem w roku zapisano 253 zgony).
- Marianna Jankiewicz l. 77, Środa
- Ignacy Gąsiorowski Kowalczyk l. 23, Środa
- Apolinary Mrozik 3 mies., Środa
- Jadwiga Mrozik l. 3, Środa
- Mateusz Maciejewski l. 44, Środa
- Franciszka Jakś l. 40, Środa
- Józefa Dylikowska l. 32, Środa
- Józef Bąkosiewicz l. 68, Środa
- Agnieszka Ryll l. 45, Środa
- Balbina Bessert l. 28, Środa
- Ewa Markiewicz l. 32, Pławce
- Łukasz Stanisławski l. 55, Pławce
- Walenty Goździewicz l. 38, Środa
- Wawrzyn Kobyliński l. 33, Środa
- Antonina Botchae l. 19, Środa
- Marianna Wojciechowska l. 2, Środa
- Marianna Janicka l. ?, Środa
- Stanisław Filozof l. 7, Środa
- Paulina Bentkoska l. 28, Środa
- Wanda Najgrakoska l. 1, Środa
- Andrzej Bojanowicz l. 25, Środa
- Pelagia Różańska l. 1, Środa
- Władysław Marski l. 43, Środa
- Walenty Liberski l. 3,Środa
- Agnieszka Wilkanowicz l. 40, Środa
- Joanna Bothe l. 17, Środa
- Nepomucen Jachowski l. 2, Środa
- Marianna Śliwińska l. 50, Środa
- Katarzyna Rożyk l. 17, Kijewo
- Józef Rychlicki l. 63, Środa
- Apolonia Gniotczyk l. 18, Środa
- Teofila Maciejewska l. 6, Środa
- Hipolit Paliszeski l. 17, Środa
- Andrzej Kasprzyk l. 27, Środa
- Apolinary Niemierkiewicz l. 5, Środa
- Agnes Burczyński l. 5, Strzeszki
- Michał Burczyński l. 1, Strzeszki
- Marcin Łuczak l.9, Pławce
- Marcin Włodarczyk l. 32, Środa
- Wawrzyn Andrzejewski l. 12, Zdziechowice
- Antoni Przybylski l. 50, Zdziechowice
- Michał Pawlak l. 13, Zdziechowice
- Bartłomiej Bartkoski l. 34, Zdziechowice
- Jadwiga Bartkoska l. 29, Zdziechowice
- Piotr Bartkoski l. 1. Zdziechowice
- Antonina Bartkoska l. 4, Zdziechowice
- Marcin Nowak l. 29, Zdziechowice
- Marianna Nawrocka l. 60, Zdziechowice
- Magdalena Dudzińska l. 40, Zdziechowice
- Mikołaj Lis l. 32, Zdziechowice
- Marianna Lis l. 29, Zdziechowice
- Michalina Gramza l. 14, Zdziechowice
- Marcianna Woźniak l. 14, Zdziechowice
- Petronela Ronińska l. 52, Zdziechowice
- Jadwiga Ignaszak l. 52, Zdziechowice
- Jakub Matuszak l. 15, Zdziechowice
- Wojciech Chojnacki l. 30, Zdziechowice
- Maciej Bentlewicz l. 56, Zdziechowice
- Stanisław Bentlewicz l. 15, Zdziechowice
- Wojciech Marciniak l. 25, Środa
- Walenty Konieczny l. 47, Środa
- Elżbieta Buch l. 36, Środa
- Wincenty Buch l. 44, Środa
- Józef Buch l. 13, Środa
- Teofil Kulikoski l. 26, Środa
- Weronika Dankoska l. 50, Środa
- Franciszek Banaszak l. 18, Środa
- Ludwik Witkowski l. 7, Środa
- Katarzyna Kowalska l.50, Środa
- Maria Kozak l. 4, Środa
- Antonina Piechocka l. 6, Środa
- Rozalia Surdyk l. 52, Włostowo
- Wawrzyn Kamiński 3 dni, Jarosławiec
- Maciej Statkiewicz l. 80, Środa
- Katarzyna Szałaga l. 40, Środa
- Katarzyna Surdyk l. 19, Włostowo
- Jan Rynarzewski l. 35, Włostowo
- Władysław sabiniewicz l. 2, Środa
- Julianna Surdyk l. 50, Włostowo
- Józef Janicki l. 2, Środa
- Wojciech Pietrzak l. 2, sroda
- Nepomucena Pieczyńska l. 13, Środa
- Michał Pieczyński l. 19, Środa
- Leonard Wróblewski l. 60, Włostowo
- Mateusz Sobota l. 55, Włostowo
- Katarzyna Wierska l. 3, Środa
- Antonina Piotroska l. 1, Kijewo
- Marcin Giełda l. 1, Zielniki
- Bartłomiej Skiera l. 56, Środa
- Bartłomiej Kąkoleski l. 30, Włostowo
- Michał Oporoski l. 43, Środa
- Jakub Cichy l. 50, Pętkowo
- Małgorzata Lis l. 70, Włostowo
- Magdalena Jarmuż l. 7, Pętkowo
- Regina Sobota l. 60, Pętkowo
Parafia Targowa Górka.
Rok 1848 (w roku zapisano 75 zgonów – 1 na cholerę ?).
- Antoni Radkieski l. 82, Dzierżnica – zm. 8.11.1848
Rok 1850 (w roku zapisano 40 zgonów w tym 2 na cholerę).
- Wojciech Błaszczyk 4 mies., Targowagórka
- Stanisław Szafran 3 mies., Targowagórka
Rok 1851 (zapisano 41 zgonów, brak wpisów z podaniem jako przyczyny – cholera).
1852 r. (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 17 października, ostatni z 14 grudnia, ogółem w roku są zapisane 92 zgony.)
- Piotr Kujawa l. 60, Targowagórka
- Andrzej Bartkowiak l. 38, Targowagórka
- Wojciech Dorecki l. 36, Mystki
- Katarzyna Gajewska l. 70, Stępocin
- Katarzyna Bartylak l. 21, Stępocin
- Józef Owczarzak l. 62, Targowagórka
- Walenty Misiewicz l. 1. Targowagórka
- Antoni Dropik l. 54, Targowagórka
- Jan Misiewicz l. 30, Targowagórka
- Nepomucena Misiewicz l. 40, Targowagórka
- Magdalena Piechowiak l. 30, Targowagórka
- Marcin Misiewicz l. 11, Targowagórka
- Agnieszka Jaworska l. 43, Targowagórka
- Marianna Lewendowska l. 7, Targowagórka
Parafia Tulce
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 18 listopada, ostatni z 23 grudnia, ogółem w roku zapisano 42 zgonów).
- Marianna Kasperska l. 40, Srodka
- Tomasz Piątek l. 52, Tulce
- Jadwiga Kurczeska l. 26, Zerniki
- Cecylia Krolikoska l. 37, Srodka
- Katarzyna Przybylska l. 6, Srodka
- Wojciech Nowicki l. 6, Srodka
- Mateusz Baranoski l. 61, Srodka
- Michał Michalak l. 50, Srodka
- Jan Derling l. 14, Gądki
- Walenty Drzewiecki l. 27, Robakowo
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 17 sierpnia, ostatni z dnia 5 września, ogółem w roku zapisano 54 zgonów).
- Mateusz Piochowiak l. 47, Robakowo
- Jan Piochowiak l. 4, Robakowo
- Katarzyna Rybarczyk 10 m-cy, Robakowo
- Jadwiga Mikołajczak l. 28, Robakowo
Rok 1850 i 1851 – nie odnotowano zgonów z podaniem cholery jako przyczyny śmierci.
Rok 1852 (Zgony na cholerę zapisano jako „epidemia”, pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 01 września, ostatni z dnia 03 października, ogółem w roku zapisano 72 zgony).
- Petronela Dusza l. 31, Zerniki
- Jadwiga Kościelniak l. 28, Zerniki
- Wawrzyn Dusza l. 2, Zerniki
- Ignacy Fludra l. 63, Tulce
- Marcin Chałupka l. 60, Krzyżowniki
- Szymon Bielak l. 50, Bylin
- Marianna Rozwadoska l. 59, Bylin
- Wawrzyn Gielniak l. 32, Tulce
- Wojciech Rozwadoski l. 60, Bylin
- Jakub Szwajkoski l. 40, Krzyżowniki
Parafia Uzarzewo
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 25 października, ostatni z dnia 16 listopada, ogółem w roku zapisano 43 zgonów).
- Jakub Andrzejewski l. 29, Uzarzewo
- Regina Andrzejewska l. 36, Uzarzewo
- Jan Michalak l. 48, Uzarzewo
- Katarzyna (brak wpisu) l. 74, Uzarzewo
- Szczepan Dropik l. 5, Uzarzewo
- Stanisław Dropik l. 5, Uzarzewo
Rok 1849 (w miesiącu październiku odnotowano trzy zgony z podaniem cholery jako przyczyny śmierci)
- Józefa Taberska l. 8, Janikowo
- Magdalena Dobinska l. 28, Hollinderki
- Józefa Dobinska l. 29, Uzarzewo
Rok 1850 i 1851 nie odnotowano zgonów na cholerę.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 08 września, ostatni z dnia 1 października, ogółem w roku zapisano 46 zgonów).
- Maria Maichrzak l. 38, Uzarzewo
- Agnieszka Mizerska 6 m-cy, Sarbinowo
- Piotr Czyż l. 43, Swiecinek
- Michał Piątkowski l. 2, Biskupice
- Franciszek Kijak 1 m-c i 14 dni, Sarbinowo
- Andrzej Nowak l. 30, Uzarzewo
- Gromacka l. 19, Uzarzewo
- Józefa Klug l. 12, Jankowo
Parafia Węglewo
Rok 1848 – nie zapisano zgonów, których przyczyną byłaby cholera.
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 3 sierpnia , ostatni z dnia 6 grudnia, ogółem w roku zapisano 36 zgonów).
- Katarzyna Gramse l. 60, Lenna góra
- Wojciech Rydlewski l. 32, Lenna góra
- Barbara Rydlewska l. 63, Lenna góra
- Kacper Sołecki l. 40, Moraczewo
- Marianna Kotecka l. 32, Lenna góra
- Walenty Jankiewicz l. 53, Rybitwy
- Józef Jankiewicz l.8, Rybitwy
- Katarzyna Jankiewicz l. 48, Rybitwy
- Michał Krzyżaniak . 18, Rybitwy
- Michał Bartoszkiewicz l. 30, Węglewo
- Jakub Ozmiński l. 4, Węglewo
- Piotr Nowaczyk l. 64, Węglewo
- Agnieszka Ozmińska 9 mies., Węglewo
- Michał Jankowski l. 20, Węglewo
- Szymon Adamski l. 50, Padarze
Rok 1850 i 1851 – nie zapisano zgonów, których przyczyną byłaby cholera.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 6 października , ostatni z dnia 7 listopada, ogółem w roku zapisano 36 zgonów).
- Marianna Ulatowska l. 40, Gwiazdowo
- Ignacy Ratoski l. 44, Gwiazdowo
- Anna Maćkowiak l. 26, Gwiazdowo
- Katarzyna Mackowiak l. 6 i 8 mies., Gwiazdowo
- Franciszek Jerszewski l. 46, Gwiazdowo
- Szczepan Handrzewiak l. 45, Gwiazdowo
- Agnieszka Brodzicka l. 40, Gwiazdowo
- Katarzyna Florkoska l. 30, Gwiazdowo
- Marianna Lubonska l. 32, Gwiazdowo
- Marianna Strojna l. 80, Gwiazdowo
- Wiktoria Wrzesińska l. 10, Gwiazdowo
- Wojciech Handrzewiak l. 2, Gwiazdowo
- Agnieszka Wrzesińska l. 30, Gwiazdowo
- Katarzyna Klonowska l. 32, Gwiazdowo
- Jan Kwasniewski l. 4, Węglewo
- Michał Grzeszkowiak l. 26, Latalice
Parafia Winnagóra
Rok 1848 – na podstawie wpisów trudno ocenić faktyczną liczbę osób zmarło na cholerę a to dlatego, że najpierw pojawiają się 52 wpisy w których jako przyczynę zgonu zapisano „desynteria” ( od dn. 01.07. do 05.11.). Następnie znajduje sie w księdze 12 zapisów zmarłych na cholerę w dniach od 12.12. do 31.12. 1948 r. Ogółem w 1848 r. zmarły 124 osoby, dla porównania w 1847 odnotowano 54 zgony. Ta ponad stu procentowa zwyżka śmiertelności pozwala domniemywać, że zgony zapisane jako „morbo dysenteria” dotyczą również śmierci na cholerę, stąd w poniższej indeksacji wyjątkowo uwzględniono zmarłych gdzie podano za przyczynę „dysenteria” i „cholera”.
Dysenteria – dotknęła w przeważającej liczbie dzieci.
- Walenty Ciesielski 1 rok i 6 mies., Starkówiec
- Anna Kowalewska 1 rok i 6 mies., Winnagóra
- Józef Krakowski 1 rok i 3 mies., Winnagóra
- Marcin Olendrowicz 1 rok, Pałczyn
- Antoni Pawlak l. 5 i 6 mies., Pałczyn
- Jadwiga Piotrowska l. 24, Winnagóra
- Maria Cierpiszewska 3 dni, Starkówiec
- Wiktoria Durczak 1 rok i 6 mies., Winnagóra
- Wawrzyn barski l. 2, Pałczyn
- Franciszek Zalewski l. 11, Białe Piątkowo
- Walenty Kaźmierczak l. 2, Pustułka
- Maria Gruber l. 6, Pałczyn
- Katarzyna Cynarzewska l. 8, Chudzice
- Tomasz Borowski l. 2, Winnagóra
- Maria Musielak nata Walczak l. 30, Winnagóra
- Antoni Grobelny 14 mies., Brzezie
- Maria Walczak 14 dni, Winnagóra
- Walenty Siler l. 3, Pałczyn
- Józefa Smolarek 14 dni, Pałczyn
- Jakub Błaszak 1 rok, Pałczyn
- Andrzej Slosarczyk l. 60, Rumiejki Szlacheckie
- Piotr Wiśniewski 2 mies., Pałczyn
- Maria Woźniak 14 dni, Czarne Piątkowo
- Antoni Pachocki 6 m-cy, Chudzice
- Jan Kubiak l. 3, Chudzice
- Józefa Barczak 6 m-cy, Ołaczewo
- Teodor Rogalski 4 m-ce, Rumiejki Kościelne
- Maria Smolarek 2 m-ce, Pałczyn
- Józef Połtyn 6 m-cy, Winnagóra
- Maria Wróblewska 2 m-ce, Białe Piątkowo
- Hipolit Bałażyk 6 m-cy, Pałczyn
- Józef Chlebowski 6 m-cy, Pałczyn
- Magdalena Matczak l. 4, Rumiejki Kościelne
- Józefa Jarzyna l. 17, Winnagóra
- Franciszka Barczak 9 m-cy, Brzezie
- Maria Błaszyk 1 rok i 6 m-cy, Pałczyn
- Michał Reformat 1 rok, Rumiejki Szlacheckie
- Roman Skwarski 1 rok, Rumiejki Szlacheckie
- Józefa Dzwoniarska l. 3, Pałczyn
- Jan Barczak l. 54, Brzezie
- Maria Kaczmarek l. 2 i 6 mies., Rumiejki Szlacheckie
- Szczepan Głowacki 9 m-cy, Winnagóra
- Marcin Jóżwiak l. 21, Tadeuszewo
- Maria Paprzycka l. 80, Białe Piątkowo
- Maria Reformat nata Drapik l. 36, Brzezie
- Michalina Jakóbczak 1 mies. i 8 dni, Czarne Piątkowo
- Andrzej Frąckowiak l. 86, Ołaczewo
- Maria Mendelak l. 11, Winnagóra
- Wawrzyn Jakubczak l. 2, Starkówiec
- Maria Jakóbczak al. Rój l. 56, Czarne Piątkowo
- Maria Olejniczak 3 m-ce, Pałczyn
- Jadwiga Kaczorowska l. 60, Rumiejki Szlacheckie
Cholera.
- Małgorzata Matelska l. 3, Tadeuszewo
- Julianna Kotecka l. 46, Pałczyn
- Marcin Chlebowski l. 28, Pałczyn
- Maria Kasprzak nata Grabowska l. 36, Pałczyn
- Kazimierz Chlebowski l. 65, Pałczyn
- Maria Chlebowska l. 10, Pałczyn
- Maria Olendrowicz l. 3, Pałczyn
- Walenty Grabowski l. 54, Pałczyn
- Michał Piczwajda 4 m-ce, Pałczyn
- Michał Wawrzyniak l. 2, Winnagóra
- Michał Sroka 1 rok, Brzezie
- Maciej Szumigała l. 60, Tadeuszewo
Rok 1849 – brak wpisów z podaniem przyczyny zgonu – cholera.
Ciekawostka:
Ostatni wpis w 1849 r. mówi o tragicznej śmierci dwudziestoletniej dziewczyny.
„Dnia 25 grudnia, Pałczyn, Barbara Skopek alias Tylska, lat 20, służebnica, w okrutny sposób zamordowana. Z poświadczenia sądowego.”
Rok 1850 i 1851 – brak wpisów z podaniem przyczyny zgonu – cholera.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z dnia 23 sierpnia , ostatni z dnia 07 listopada, ogółem w roku zapisano 236 zgonów).
- Franciszka Matuszewska l. 5, Pałczyn
- Marianna Dzwoniarek l. 39, Pałczyn
- Jakub Dzwoniarek l. 52, Pałczyn
- Marianna Błaszyk l. 2 i 6 m-cy, Pałczyn
- Marianna Orzechowska l. 62, Pałczyn
- Agata Zbieczyńska l. 53, Czarne Piątkowo
- Michał Kaczmarek l. 26, Pałczyn
- Jan Słomian l. 66, Winnagóra
- Andrzej Zbieracz l. 17, Pałczyn
- Mikołaj Zbieczyński l. 56, Czarne Piątkowo
- Małgorzata Binieszczak l. 26, Pałczyn
- Ignacy Słomian l. 37, Winnagóra
- Michał Woźniak l. 34, Czarne Piątkowo
- Marianna Zbieracz l. 34, Pałczyn
- Katarzyna Jakóbczak l. 31, Czarne Piątkowo
- Agnieszka Woźniak 9 m-cy, Czarne Piątkowo
- Katarzyna Piotrowska alias Merdas l. 36, Białe Piątkowo
- Petronela Zbieracz l. 57, Pałczyn
- Sebastian Lalka l. 36, Czarne Piątkowo
- Małgorzata Woźniak l. 2 i 3 m-ce, Czarne Piątkowo
- Konstancja Nowak l. 24, Pałczyn
- Rozalia Nowak l. 67, Pałczyn
- Walenty Nowak l. 31, Pałczyn
- Anna Kubiak l. 79, Pałczyn
- Andrzej Wiśniewski l. 17, Pałczyn
- Marianna Wiśniewska l. 39, Pałczyn
- Szymon Dziubała l. 26, Białe Piątkowo
- Agnieszka Bartczak l. 28, Winnagóra
- Katarzyna Jakóbczak l. 3 i 2 m-ce, Czarne Piątkowo
- nomen cognomen ignota l. 6, Czarne Piątkowo
- Mikołaj Dominiak l. 46, Białe Piątkowo
- Tomasz Madaj l. 24, Winnagóra
- Andrzej Grobelniak l. 36, Pałczynek
- Apolonia Mikulska l. 71, Czarne Piątkowo
- Szymon Stachowiak l. 32, Białe Piątkowo
- Michał Sobczak l. 49, Białe Piątkowo
- Józef Michalak l. 36, Pałczyn
- Franciszek Jakóbczak l. 11, Czarne Piątkowo
- Konstancja Tomczak l. 54, Białe Piątkowo
- Jadwiga Nowaczyk l. 36, Białe Piątkowo
- noworodek, syn Jadwigi i Łukasza Nowaczyków, Białe Piątkowo
- Józef Matuszak l. 27, Białe Piątkowo
- Jan Nowakowski l. 42, Pałczyn
- Kazimierz Kmieciak l. 13, Czarne Piątkowo
- Franciszka Modrowska l. 41, Białe Piątkowo
- Jan Modrowski l. 2 i 3 m-ce, Białe Piątkowo
- Tekla Jakóbczak l. 32, Czarne Piątkowo
- Kazimierz Jechura l. 22, Białe Piątkowo
- Błażej Zaremba l. 26, Białe Piątkowo
- Antonina Grobelniak l. 34, Pałczynek
- Andrzej Mikulski l. 69, Czarne Piątkowo
- Walenty Skrzypczak l. 76, Pałczyn
- Antonina Skrzypczak l. 7, Pałczyn
- Marianna Skrzypczak l. 11, Pałczyn
- Józef Szałagiewicz l. 39, Pałczyn
- Walenty Hyży l. 36, Pałczyn
- Katarzyna Dzwoniarska l. 13, Pałczyn
- Marianna Nowak l. 4 i 3 m-ce, Białe Piątkowo
- Antonina Budasz pr.voto Kołtuniak l. 42, Białe Piątkowo
- Marianna Wiatr l. 21, Czarne Piątkowo
- Jakub Mikulski l. 38, Czarne Piątkowo
- Elżbieta Głowczewska l. 33, Czarne Piątkowo
- Barbara Połtyn l. 34, Winnagóra
- Józefa Kmieciak l. 8, Czarne Piątkowo
- Katarzyna Kmieciak 1 rok i 6 m-cy, Czarne Piątkowo
- Marianna Kmieciak l. 10, Czarne Piątkowo
- Weronika Mańkowska l. 5, Czarne Piątkowo
- Józef Jakóbczak l. 39, Czarne Piątkowo
- Wojciech Sroka l. 46, Pałczyn
- Jakub Nowak l. 41, Białe Piątkowo
- narodzona córka Marianny Olejniczak, Pałczyn
- Antonina Bulewicz l. 5 i 9 m-cy, Pałczyn
- Kacper Nowaczyk l. 9, Białe Piątkowo
- Józefa Hoffmann l. 34, Białe Piątkowo
- Wiktoria Kmieciak l. 39, Czarne Piątkowo
- Antoni Krokowski l. 63, Białe Piątkowo
- Elżbieta Drzewiecka l. 52, Winnagóra
- Zofia Bartkowiak l. 58, Białe Piątkowo
- Antoni Dopierała l. 2 i 3 m-ce, Białe Piątkowo
- Wojciech Szafrański l. 26, Białe Piątkowo
- Marianna Woźniak l. 68, Białe Piątkowo
- Marianna Tomczak l. 14, Białe Piątkowo
- Szymon Hoffmann l. 41, Białe Piątkowo
- Marianna Paczkowska l. 9 i 6 mies., Białe Piątkowo
- Kazimierz Paczkowski l. 3, Białe Piątkowo
- Franciszka Paczkowska l. 46, Białe Piątkowo
- Kacper Szuch alias Cukier l. 26, Białe Piątkowo
- Teresa Szałagiewicz l. 31, Pałczyn
- Marianna Banaszak 1 rok i 1 m-c, Tadeuszewo
- Marianna Andrzejewska l. 58, Czarne Piątkowo
- Marianna Marciniak l. 53, Winnagóra
- Jadwiga Świerczyńska l. 54, Białe Piątkowo
- Filip Windrach [?] l. 56, Winnagóra
- Andrzej Zaworski l. 63, Winnagóra
- Józef Drzewiecki l. 49, Winnagóra
- Marianna Szałagiewicz 1 rok i 7 m-cy, Pałczyn
- Michał Połtyn l. 36, Winnagóra
- Wojciech Antkowiak l. 62, Brzezie
- Franciszka Modrowska l. 73, Białe Piątkowo
- Marianna Klarkiewicz 9 m-cy, Winnagóra
- Michalina Klarkiewicz l. 5 i 3 m-ce, Winnagóra
- Małgorzata Dopierała l. 63, Białe Piątkowo
- Jan Klarkiewicz l. 36, Winnagóra
- Franciszek brak wpisu 17, Czarne Piątkowo
- Franciszek Cierpiszewski l. 36, Starkówiec
- Grzegorz Tomczak l. 46, Białe Piątkowo
- Franciszka Olejniczak l. 39, Białe Piątkowo
- Katarzyna Kasprzak l. 2 i 10 m-cy, Winnagóra
- Agnieszka Bartylak l. 68, Winnagóra
- Magdalena Nowaczyk l. 9 i 3 m-ce, Białe Piątkowo
- Konstancja Klarkiewicz l. 10 i 6 m-cy, Winnagóra
- Marianna Frąckowiak l. 63, Brzezie
- Walenty Przysiuda l. 11, Białe Piątkowo
- Ludwik Sobczak l. 43, Winnagóra
- Jakub Olejniczak l. 43, Białe Piątkowo
- Marianna Śliwińska l. 43, Winnagóra
- Walenty Modrowski l. 34, Białe Piątkowo
- Małgorzata Kmieciak l. 32, Czarne Piątkowo
- Marianna Przytulska l. 36, Winnagóra
- Walenty Łukaszewski 1 m-c i 21 dni, Czarne Piątkowo
- Marianna Stachowska l. 39, Białe Piątkowo
- Franciszek Antkowiak l. 71, Czarne Piątkowo
- Zofia Modrowska 3 m-ce, Białe Piątkowo
- Józef Böhm l. 27, Winnagóra
- Józef Kujawa l. 65, Winnagóra
- Magdalena Sobczak l. 47, Winnagóra
- Mateusz Matczak l. 47, Rumiejki Kościelne
- Jan Misiewicz l. 33, Winnagóra
- Karol Misiewicz l. 41, Winnagóra
- Jakub Kaczmarek l. 53, Winnagóra
- Wawrzyn Skrzypiński l. 39, Winnagóra
- Apolonia Antkowiak l. 24, Czarne Piątkowo
- Wawrzyn Matuszak l. 34, Winnagóra
- Katarzyna Połtyn l. 48, Winnagóra
- Józef Antkowiak l. 31, Winnagóra
- Tomasz Śmiłowski l. 25, Winnagóra
- Kazimierz Głowacki l. 22, Winnagóra
- Antonina Kasprzak l. 26, Winnagóra
- Franciszek Matczak l. 19, Rumiejki Kościelne
- Marianna Śmiłowska l. 22, Winnagóra
- Marianna Komińczak l. 43, Winnagóra
- Wiktoria Walczak l. 2, Winnagóra
- Michał Olejniczak alias Kaczmarek l. 17, Rumiejki Kościelne
- Ludwika Górzyńska l. 8, Winnagóra
- Marcin Stróżyk 1/4 h, Rumiejki Kościelne
- Antonina Słomian l. 4 i 5 m-cy, Winnagóra
- Wojciech Adamczewski l. 58, Rumiejki Kościelne
- Ewa Łapińska l. 75, Rumiejki Kościelne
- Magdalena I voto Bartczak II voto Urbaniak l. 71, Rumiejki Kościelne
- Tomasz Bartczak l. 10 i 3 m-ce, Rumiejki Kościelne
- Małgorzata Zakrzewska l. 58, Rumiejki Kościelne
Parafia Wronczyn
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 19 października, ostatni z 4 listopada, ogółem w roku zapisano 74 zgonów).
- Wojciech Królikowski l. 41, Wronczyn
- Magdalena Bobrakoska l. 8, Wronczyn
- Anna Bobrakowska l. 6, Wronczyn
- Jan Bobrakowski l. 45, Wronczyn
- Jadwiga Bobrakowska 30, Wronczyn
- Marianna Jankiewicz l. 40, Wronczyn
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 27 czerwca , ostatni z 4 września, ogółem w roku zapisano 54 zgonów).
- Marcin Antkowiak l. 50, Kowalskie
- Jakub Wiśniewski l. 40, Bednary
- Ewa Garczyńska l. 26, Bednary
- Antoni Gorecki l. 60, Bednary
- Michał Januszkiewicz 6 m-cy, Bednary
- Gertruda Kaźmierczak l. 65, Bednary
- Anna Kubińska l. 60, Bednary
Rok 1850 i 1851 – nie zapisano zgonów spowodowanych epidemią cholery.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 07 października , ostatni z 21 grudnia, ogółem w roku zapisano 101 zgonów).
- Antonina Piechocka l. 15, Złotniki
- Antonina Adamczewska l. 60, Złotniki
- Kacper Rybicki l. 70, Złotniki
- Anna Adamczewska l.17, Złotniki
- Franciszek Rydlewski 11 dni, Złotniki
- Marcin Borowicz l. 10, Złotniki
- Helena Piechocka l. 33, Złotniki
- Marcin Rybicki l. 17, Złotniki
- Walenty Grajewski l. 4, Złotniki
- Józef Nowakowski 9 m-cy, Złotniki
- Mikołaj Wiśniewski l. 46, Złotniki
- Agnieszka Osuch l. 38, Złotniki
- Marcin Osuch l. 5, Złotniki
- Elzbieta Kościuszka l. 60, Łagiewniki
- Agnieszka Rybicka l. 70, Złotniki
- Józef Kobyliński 1 rok i 6 m-cy, Złotniki
- Apolonia Rydlewska l. 34, Złotniki
- Michał Rydlewski l. 3, Złotniki
- Maciej Tomczak l. 32, Złotniki
- Michał Fraszewski l. 54, Stęszewko
- Józef Nowacki, brak wieku, Złotniki
- Marianna Wisniewska l. 40, Złotniki
- Antoni Mruk, brak wieku, Złotniki
- Marcin Konicki l. 5, Kowalskie
- Teodora Markiewicz l. 5, Kowalskie
- Ignacy Skoczyński l. 70, Kowalskie
- Weronika Hanziwniak ? l. 16, Kowalskie
- Barbara Stachowska l. 10, Kowalskie
- Jan Szubrowicz l. 15, Kowalskie
- Marcin Szubrowicz l. 18, Kowalskie
- Petronela Szubrowicz l. 7, Kowalskie
- Piotr Szubrowicz l. 7, Kowalskie
- Roman Markiewicz l. 14, Kowalskie
- Adam Gnarowski l. 35, Bugay
- Józef Skoczyński l. 60, Kowalskie
- Marianna Gorecka l. 60, Kowalskie
- Franciszka de Kubasiewicz Gnarowska l. 30, Bugay
Parafia Zaniemyśl
Rok 1848 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 4 listopada, ostatni z 15 grudnia, ogółem w roku zapisano 145 zgonów).
- Teresa de Kowalaki Wichłacz l. 56, Mała Kępa
- Marianna Kuraszka l. 56, Dąbrowa
- Bartłomiej bartoszak l. 2, Brzostek
- Regina Kozłowska l. 62, Brzostek
Rok 1849 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 30 sierpnia, ostatni z 25 listopada, ogółem w roku zapisano 131 zgonów).
- Marianna Krawalska l. 40, Zaniemyśl
- Michał Burzyński l. 29, Kaleje
- Michał Jarzyna l. 25, Luboniec
- Wojciech Jarzyna l. 11, Luboniec
- Marianna Krzyżaniakowa l. 48, Luboniec
- Petronela Maćkowiakowa l. 60, Zaniemyśl
- Marianna Wujkowa l. 70, Holl. Zwolskie
- Nepomucena Zaiączanka l. 11, Luboniec
- Jan Maćkowiak l. 65, Luboniec
Rok 1850 i 1851 – w metrykaliach parafialnych nie odnotowano zgonów z powodu cholery.
Rok 1852 (pierwszy wpis zmarłego na cholerę pochodzi z 4 września, ostatni z 1 listopada, ogółem w roku zapisano 148 zgonów).
- Józefa Thiel l. 30, Czarnotki
- August Rodenberger l. 56, Czarnotki
- Julianna de Jędrzaki Kaczmarek l. 50, Niezamyśl
- Stanisław Rybarczyk l. 25, Zaniemyśl
- Franciszek Wojtuś l. 17, Zaniemyśl
- Magdalena Przymus l. 3, Luboniec
- Józef Wojtuś l. 38, Niezamyśl
Tabelaryczne zestawienie liczby zmarłych
w poszczególnych parafiach znajdujących się
w granicach powiatu średzkiego w połowie XIX w.
W kolumnie Liczba zgonów – 1 oznacza liczbę zmarłych na cholerę.
W kolumnie Liczba zgonów – 2 oznacza liczbę zmarłych w danym roku.
L.p. | Parafia | Liczba zgonów 1847 r. ogółem | Liczba zgonów 1848 r. | Liczba zgonów 1849 r. | Liczba zgonów 1850 r. | Liczba zgonów 1851 r. | Liczba zgonów 1852 r. | Liczba zgonów 1853 r. ogółem | |||||
1 | 2 | 1 | 2 | 1 | 2 | 1 | 2 | 1 | 2 | ||||
1 | Bagrowo | 6 | 0 | 9 | 16 | 28 | 0 | 6 | 0 | 10 | 0 | 9 | 12 |
2 | Czerlejno | 50 | 6 | 79 | 0 | 84 | 0 | 67 | 0 | 56 | 6 | 78 | 50 |
3 | Giecz | 26 | 0 | 27 | 2 | 37 | 0 | 34 | 0 | 20 | 38 | 72 | 29 |
4 | Grodziszczko | 31 | 0 | 42 | 6 | 53 | 0 | 48 | 0 | 28 | 7 | 48 | 38 |
5 | Gułtowy | 10 | 0 | 19 | 0 | 12 | 0 | 10 | 0 | 7 | 19 | 25 | 13 |
6 | Iwno | 19 | 10 | 51 | 0 | 36 | 0 | 33 | 0 | 30 | 32 | 81 | 29 |
7 | Kleszczewo | 16 | 0 | 22 | 0 | 18 | 0 | 19 | 0 | 6 | 24 | 39 | 4 |
8 | Kostrzyn | 70 | 53 | 154 | 9 | 86 | 0 | 107 | 0 | 37 | 84 | 164 | 55 |
9 | Koszuty | 7 | 0 | 13 | 0 | 8 | 0 | 8 | 0 | 10 | 0 | 9 | 20 |
10 | Krerowo | 19 | 7 | 52 | 1 | 52 | 0 | 48 | 0 | 37 | 48 | 93 | 24 |
11 | Mączniki | 16 | 0 | 24 | 0 | 39 | 0 | 39 | 0 | 21 | 21 | 69 | 18 |
12 | Mądre | 17 | 0 | 44 | 0 | 35 | 0 | 43 | 0 | 26 | 0 | 26 | 29 |
13 | Murzynowo Koś. | 10 | 0 | 27 | 0 | 32 | 0 | 25 | 0 | 24 | 23 | 71 | 37 |
14 | Nekla | 71 | 0 | 99 | 0 | 52 | 0 | 46 | 0 | 36 | 17 | 64 | 49 |
15 | Nietrzanowo | 47 | 4 | 59 | 17 | 104 | 0 | 90 | 4 | 104 | 72 | 150 | 69 |
16 | Opatówko | 29 | 0 | 30 | 0 | 28 | 0 | 19 | 0 | 21 | 0 | 20 | 13 |
17 | Pobiedziska | 108 | 4 | 149 | 69 | 187 | 2 | 110 | 0 | 88 | 68 | 192 | 97 |
18 | Siedlec | 18 | 11 | 37 | 1 | 18 | 1 | 21 | 0 | 14 | 16 | 34 | 25 |
19 | Siekierki Wielkie | 19 | 0 | 5 | 0 | 10 | 0 | 15 | 0 | 9 | 3 | 18 | 16 |
20 | Solec | 95 | 10 | 87 | 7 | 80 | 0 | 74 | 0 | 85 | 117 | 230 | 115 |
21 | Śnieciska | 28 | 3 | 36 | 23 | 49 | 0 | 44 | 0 | 22 | 7 | 39 | 46 |
22 | Środa | 141 | 79 | 251 | 81 | 266 | 0 | 155 | 0 | 127 | 95 | 253 | 157 |
23 | Targowagórka | 48 | 1 | 75 | 0 | 66 | 2 | 40 | 0 | 41 | 14 | 92 | 48 |
24 | Tulce | 41 | 10 | 42 | 4 | 54 | 0 | 59 | 0 | 43 | 10 | 72 | 50 |
25 | Uzarzewo | 37 | 6 | 43 | 3 | 33 | 0 | 24 | 0 | 22 | 8 | 46 | 30 |
26 | Węglewo | 19 | 0 | 29 | 15 | 36 | 0 | 25 | 0 | 11 | 16 | 36 | 16 |
27 | Winnagóra | 54 | 12 | 124 | 0 | 78 | 0 | 75 | 0 | 87 | 151 | 236 | 66 |
28 | Wronczyn | 51 | 6 | 74 | 7 | 54 | 0 | 57 | 0 | 30 | 37 | 101 | 52 |
29 | Zaniemyśl | 114 | 4 | 145 | 9 | 131 | 0 | 102 | 0 | 97 | 7 | 148 | 116 |
Ogółem zmarło osób w ówczesnych granicach powiatu średzkiego | 1217 | 226 | 1848 | 270 | 1766 | 5 | 1443 | 4 | 1149 | 941 | 2517 | 1323 | |
zmarli z innych przyczyn | 1217 | 1622 | 1496 | 1438 | 1145 | 1576 | 1323 |
Z analizy powyższego zestawienia domniemywać można, że wiele zgonów na cholerę zostało zapisanych jak juz wpomniano na wstępie pod inną nazwą jak:
– disenteria/diserteria/dissenteria – biegunka azjatycka (czerwonka)
– morbus ignotus – choroba nieznana
– laxa – biegunka.
Dla lepszego zobrazowania w tabeli dodano liczbę zgonów z lat skrajnych tj. z 1847 r. i z 1853 r.