Źródło: Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych Poznań 1935
Autor: ks. kanonik Stanisław D. Kozierowski
Zachowano oryginalną pisownię.
GUŁTOWY, w, nad Męciną na płn. Środy, niegdyś Gołutów, od nazwiska Gołut, które jak Gołuch przypomina Toporczyków podobnie jak związane z ich imieniem Nawój sąsiednie Nawojewo. Była to ongi rozległa włość z grodem zw. Zwągrodek nad. Stawiskiem (por. ród rycerski Zwągrodów w Goniembicach) i licznemi żrebiami jak Bielawy, Bochenki, Jarosławiec, Judy, Ostrów, Popowo, Truskolas, Zalesie, Zakrzewo, Zamęciny, Żabice, zostały z tego wszystkiego później G. o 2 działach. W XIV i XV w. siedzieli tu Grzymalici n. p. r. 1311 (KBP I. 196) Janusz Przecławic, r. 1348 kasztelan pozn., później wojewoda kaliski i jen. starosta wielkopol. Przecław, r. 1384 i 1404 (AC II. 460). Przecław, brat Jaracza t, j. Jarosława z Siedlca, obaj synowie Janusza i Anastazji z Rogowa, Parkowa i Wełny, jeszcze r. 1495 Piotr Grzymała z G. Ok. r, 1418 Witocha. córka Gułtowskiego, wniosła dział G. Wojciechowi z Pakości z rodu Leszczyców, r. 1449 widzimy tu Szymona Koszuckiego, r. 1469 Bogusza z G., Sokolnik i Żabic z tegoż rodu; późniejsi Gułtowscy byli Leszczycami. Kościół par. powstał tu w XI—XII w., wnoszę to z pierwotnego tytułu św. Wit, z uposażenia wsią Popowem, którego połowę zamienili r. 1360 (KDW III. 1418) Joanici pozn. z królem na inne włości. Proboszczem był r. 1408 Klemens, r. 1451 Tomislaw R. 1510 (LBL f, 24 v.) znajdował się dom B. pod wezw. św. Wita i Doroty, proboszcz pobierał dziesięcinę wartości 12 mk., od kmieci meszne po ćwiertni obojga zboża, również w Sokolnikach, w Ostrowie zaś dziesięcinę. Uposażenie składało się z 1 łanu, który proboszcz uprawiał. R. 1578 (ŹDW str. 202) dziedziczyli tu Opalińscy i Komorscy. Drew. dom B. wzniósł r. 1737 (L I. 383) skarbnik pozn. Marcin Skaławski pod wezw. św. Kazimierza, Księgi kośc. zaczynają się od r. 1728. Patronat należy do majętności. Do parafji należą dziś G., Nawojewo, Sokolniki Drzązgowskie i Klonowskie. Niegdyś tu liczne bagna jak Białe błoto, Rybie bł., Wielkie bł., Brzezina, Dolce, Gaiki, Łęg, Rokitki, Wągrodki, jeszcze urocz. Bociniec, Wrześnica, Zachroście, u Sokolnik Moczydła, Pieczyska, Rudki, Żłoby, Szarowo — dzisiejsze Sokolniki Klonowskie. Dawni Grzymalici siedzieli także w Drzązgowie np. r. 1399 (LG II. 791) Cztan, w Klonach i Żabicach r. 1399 (1. c. II. 7951.
Źródło: Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej przez Józefa Łukaszewicza. Tom I, 1858.
Zachowano oryginalną pisownię.
V. Kościół parochialny w Gułtowach.
Kto i kiedy kościóL parochialny we wsi Gułtowach założył nie wiadomo, istnął w początkach 16, wieku, bo wspomina o nim księga beneficiorum z r. 1510, i był od samych początków z drzewa stawiany. W roku 1638 w czasie wizyty Strzałkowskiego znajdował się jeszcze w dobrym stanie i był pod tytułem ś. Wita męczennika i ś. Doroty Panny i męczenniczki. W kilka dziesiąt lat później już zagrażał upadkiem. Wizyta bowiemLibowicza z r. 1725 mówi o nim: »kościół ten parochialny jest drewniany i stary, wymaga naprawy zewnątrz i wewnątrz, szkudłami pokryty dobrze.« W trzynaście lat po wizycie Libowicza, to jest 1738 roku, w miejsce starego kościoła wzniosł nowy w tak nazwany mur pruski, Marcin Skaławski, skarbnik poznański ówczesny dziedzic Gułtów. Nowy ten kościół przybrał tytuł ś. Kazimierza wyznawcy.¹)
W kościele gułtowskim nie ma żadnego pomnika z ubiegłych wieków; znajduje się w nim tylko z nowszych czasów nagrobek Franciszki Bnińskiej, starościny, zmarłej 1810 roku wyobrażający z kamienia osobę płaczącą i skazującą na następujący napis:
„Stań przychodniu, stań przed tych zwłoków cieniem!
Złożyć hołd winny cnocie się należy,
Skropl łzami grób ten, i wszystkich imieniem
Rzeknij: – Tu Pani, Matka, Babka leży.
Tu wsparcie nędznych, tu cnota jedyna
Franciszka Bnińska, średzka starościna.
d. 22 Marca 1810.”
Księgi jego kościelne zaczynają się dopiero od r. 1728, dawniejsze zaginęły.
Szkoła. Że do początków 17. wieku znajdowała się szkoła w Gułtowach każe się domyślać wizyta Strzałkowskiego z r. 1638, która mówi: »Rektora szkoły nie ma tu. Pleban ma drugi jeszcze domek mały, nie daleko od plebani, dla rektora szkoły przeznaczony, ale zrujnowany.«
Wnętrze kościoła oraz grobowiec Bnińskich – wykonano 2011 r.
